زخم یک نوع آسیب به سطح پوست است که انواع جزئی آن معمولاً به درمان احتیاجی ندارند و معمولاً با مرقبت‌های اولیه قابل درمان هستند. زخم‌ها می‌توانند به دلایل ناگهانی، مانند برش، افتادن روی زمین یا ضربات بد ایجاد شوند. از آنجا که تقریباً همه ما در بعضی مقاطع تجربه زخم شدن داشته‌ایم، خوب است که در مورد این حادثه بیاموزیم و بدانیم که چگونه با آن مقابله کنیم.
انواع زخم
بریدگی، خراش پوست و پارگی همه نمونه‌هایی از زخم هستند. بریدگی معمولاً توسط یک شیء تیز مانند چاقو یا شیشه یا حتی یک ورق کاغذ ایجاد می‌شود. پارگی، یک برش عمقی است که معمولاً دارای لبه‌های نامنظم در اطراف زخم هستند. خراش (ساییدگی) پوست نیز صدمات سطحی هستند که در آن لایه فوقانی پوست در اثر اصطکاک آسیب می‌بیند. این نوع خراش می‌تواند زمانی اتفاق بیفتد که فرد از اسکیت یا دوچرخه افتاده و بدن وی روی زمین کشیده شود. “بثورات جاده” اصطلاحی است که برای توصیف این صدمات در دوچرخه سواران یا موتورسواران استفاده می‌شود.
زخم‌های سوراخ دار، زخم‌های عمیق ناشی از فرو رفتن یک جسم تیز مانند ناخن است که به پوست نفوذ می‌کند. گاز گرفتن حیوانات همچنین می‌تواند باعث ایجاد زخمی عمیق و حفره مانند شود. زخم سوراخ‌دار ممکن است خیلی خونریزی نکند، اما مستعد ابتلا به عفونت خواهد بود. زخم‌های ناشی از جراحی نیز معمولاً با بخیه بسته می‌شوند. انواع دیگر زخم‌ها نیز می‌توانند در اثر بی‌حرکت بودن مانند زخم بستر یا زخم‌های فشاری، در برخی شرایط ایجاد شوند.
مراقبت از زخم
- در صورت امکان دست‌های خود را با صابون و آب تمیز کاملاً بشویید.
- هنگام درمان زخم، از دست زدن زخم با انگشتان خود خودداری کنید (در صورت امکان، از دستکش یکبار مصرف، لاتکس استفاده کنید).
- جواهرات و لباس‌های تنگ را از قسمت آسیب دیده جدا کنید.
- برای کنترل خونریزی، فشاری مستقیم به زخم در حال خونریزی اعمال کنید.
- زخم را پس از متوقف شدن خونریزی تمیز کنید.
- وجود خاک و اشیاء خارجی را روی زخم بررسی کنید.
- به آرامی زخم را با آب بطری یا آب جاری تمیز بشویید (در صورت وجود، محلول آب نمک از آن استفاده کنید).
- به آرامی اطراف زخم را با صابون و آب تمیز کنید.
- زخم را خشک کرده و یک گاز استریل یا پارچه تمیز خشک روی آن قرار دهید.
- زخم آلوده را (به هر فرمی که بود) باز بگذارید. زخم‌هایی که به درستی تمیز نشده‌اند می‌توانند باکتری‌ها را به دام بیاندازند و منجر به عفونت شوند.
- در صورت امکان مسکن درد استفاده کنید.
- زخم را هر 24 ساعت چک کنید.
چگونه زخم‌ها بهبود می‌یابند؟
اگر زخم شما یک برش کوچک است، ممکن است بتوانید آن را با بانداژ تمیز کرده و بپوشانید و به زندگی خود ادامه دهید. با این حال، در زیر باند (یا در هوای آزاد)، بدن فرایند پیچیده‌ای را برای بهبود زخم طی می‌کند.
- متوقف کردن خونریزی (هموستاز): هنگامی که پوست شما بریده، خراشیده شده یا سوراخ شده است، معمولاً شروع به خونریزی می‌کنید. در عرض چند دقیقه یا حتی چند ثانیه، سلول‌های خونی شروع به جمع شدن و لخته شدن، محافظت از زخم و جلوگیری از ریزش بیشتر خون می‌کنند. این لخته‌ها، که به محض خشک شدن به زخم تبدیل می‌شوند، توسط نوعی سلول خونی به نام “پلاکت” ایجاد می‌شوند. این لخته همچنین حاوی پروتئینی به نام فیبرین است که یک شبکه را برای نگه داشتن لخته در محل تشکیل می‌دهد.
- التهاب: پس از بسته شدن زخم با لخته، عروق خونی می‌توانند کمی باز شوند تا مواد مغذی تازه و اکسیژن در زخم برای بهبودی قرار بگیرند. اکسیژن ناشی از خون برای بهبودی ضروری است. تعادل مناسب اکسیژن نیز مهم است، بیش از حد یا خیلی کم باشد زخم به درستی بهبود نمی‌یابد. نوع دیگری از سلول‌های خونی، یک گلبول سفید به نام ماکروفاژ، نقش محافظ زخم را بر عهده می‌گیرد. این سلول با عفونت مبارزه کرده و بر روند ترمیم نظارت می‌کند. ممکن است در این زمان مقداری مایع روشن را در زخم یا اطراف آن مشاهده کنید. این مایع، به پاکسازی زخم کمک می‌کند. ماکروفاژها همچنین پیام رسان‌های شیمیایی به نام فاکتورهای رشد را تولید کرده که به ترمیم زخم کمک می‌کنند.
- رشد و بازسازی: سلول‌های خونی، از جمله گلبول‌های قرمز خون غنی از اکسیژن، برای کمک به ساخت بافت جدید وارد می‌شوند. سیگنال‌های شیمیایی به سلول‌ها دستور می‌دهند که کلاژن تولید کنند، که برای چفت بندی بافت و به منظور شروع فرآیند ترمیم عمل می‌کند. گاهی اوقات، نتیجه این روند را به عنوان یک زخم می‌بینید که قرمز است.
- بهبودی کامل: با گذشت زمان، بافت جدید قوی‌تر می‌شود. ممکن است متوجه شده باشید که کشیدگی پوست، خارش و حتی زخمی جدید و خشک شده روی زخم اصلی شما پدیدار شده است. طی 3 ماه، زخم تقریباً به همان اندازه قبل از آسیب (تروما) بازخواهد گشت. ولی در موارد شدیدتر، کل روند بهبودی ممکن است چند سال طول بکشد.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورتی که موارد زیر را داشتید، به پزشک مراجعه کنید:
- یک شیء خارجی (خاک، چوب، فلز یا اشیاء دیگر) در زخم وجود دارد.
- زخم شما ناشی از گاز گرفتن حیوانات است.
- زخم توسط یک شیء کثیف ایجاد شده است.
- زخم آلوده است (درد، تورم، قرمزی، عفونت یا تب دارید).
- شما نشانه‌هایی از سپسیس مانند سردرگمی روانی، تنگی نفس، ضربان قلب زیاد، تب یا لرز، درد شدید یا تعریق پوستی دارید.
عوارض احتمالی زخم‌ها
عفونت یکی از شایع‌ترین عوارض زخم است. اگر زخم در حال بهبودی نباشد یا قرمزی، افزایش درد، تورم، گرمی، چرک یا بوی بدی داشته باشد، باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید؛ زیرا ممکن است زخم آلوده و عفونی شود. تب نیز نشانه عفونت است. کزاز یک عفونت بالقوه کشنده است که می‌تواند بیشتر انواع زخم‌ها را آلوده کند، به خصوص آن‌هایی که آلوده به خاک یا کود و زخم‌های سوراخ‌دار و ناشی از گاز گرفتن حیوانات هستند. تزریق واکسن کزاز در زمان معین، خود بهترین راه برای جلوگیری از ابتلا به کزاز است.
همچنین در افراد مبتلا به دیابت، زخم‌ها راحت‌تر از سایر افراد عفونت می‌کنند. زخم به دلیل جریان خون ضعیف اغلب آهسته‌تر بهبود یافته و این امر می‌تواند منجر به بدتر شدن زخم شود، یعنی قرمز شود و چرک یا مایع از آن ترشح کند. آسیب جزئی به‌پاها، حتی بریدگی یا تاول، می‌تواند به زخم پا تبدیل شود؛ بنابراین به درمان فوری پزشکی نیاز دارید.
اگر دیابت دارید، در مورد مراقبت از زخم از پزشک خود مشاوره بگیرید. درد یکی دیگر از عوارض احتمالی زخم است. برخی از زخم‌ها دردناک هستند که ممکن است در هنگام بهبود زخم به داروهای تسکین درد نیاز پیدا کنید. با این حال، اگر احساس می‌کنید درد شما بدتر شده، باید بلافاصله به پزشک رجوع کنید.
تشکیل اسکار پس از صدمات جزئی معمولاً بدون هیچ مشکلی پیش می‌رود. جای زخم‌ها از قرمزی اولیه خود به مرور زمان محو می‌شوند. شما باید با پوشیدن لباس‌های پوشیده، استفاده از ضد آفتاب یا ماندن در سایه در خارج از منزل، زخم خود را از آفتاب سوختگی محافظت کنید. بعضی اوقات نیز زخم چنان ناخوشایند می‌شود که می‌تواند حرکت را محدود کند. در صورت ایجاد زخم‌های مشکل ساز مانند این، باید به پزشک خود مراجعه کنید، که خود ممکن است شما را به یک متخصص پوست ارجاع دهد.
خلاصه نکات
زخم‌ها به لایه بیرونی بافت پوستی شما آسیب وارد می‌کنند و باعث خونریزی می‌شوند. در حالی که بیشتر زخم‌ها می‌توانند به تنهایی بهبود یابند، اگر زخم جدی باشد یا در صورت وجود احتمال عفونت و سایر عوارض، باید به دنبال درمان پزشکی باشید.
