دبریدمان زخم یک فرایند پزشکی برای برداشتن بافت‌های مرده یا آسیب‌دیده از روی زخم است. این درمان را میتوان یک بخش اساسی و ضروری از درمان زخم و کمک به تسریع فرایند رفع موانع رشد بافت جدید دانست.
روش‌های مختلفی برای دبریدمان زخم وجود دارد که از آن جمله میتوان به دبریدمان جراحی، دبریدمان مکانیکی، دبریدمان آنزیمی و دبریدمان اتولیتیک اشاره کرد. انتخاب روش دبریدمان به نوع و شدت زخم و همچنین سلامتی بیمار بستگی دارد.
از دبریدمان زخم برای برداشتن بافت‌های مرده، کمک به تسریع فرایند ترمیم و پیشگیری از عفونت استفاده میشود. محل زخم بعد از دبریدمان، تمیز و با پانسمان تمیز پوشانده میشود. در مواردی و به منظور ساده‌تر شدن درمان، باید از درمان‌های دیگری مثل مصرف آنتی‌بیوتیک یا گرافت پوست نیز استفاده کرد.
روش‌های دبریدمان زخم
تخصص لازم برای دبریدمان، مزایا و معایب آن مثل زمان لازم برای ترمیم زخم، امکان اجرای درمان روی بیمار و سهولت استفاده از آن بین انواع روش‌های دبریدمان زخم متفاوت است.
دبریدمان شارپ
دبریدمان شارپ شامل استفاده از تیغ جراحی یا قیچی برای بریدن بافت مرده یا آلوده از محل زخم است. سریع‌ترین و البته دردناک‌ترین روش دبریدمان زخم که البته شامل استفاده از بیحسی موضعی یا حتی بیهوشی نیز میشود، همین دبریدمان شارپ است. به‌علاوه، مهارت پزشک در انجام دبریدمان شارپ نیز یک عامل تعیین کننده است. دبریدمان شارپ را میتوان در اکثر زخم‌ها و یا بنا به شرایط زخم اجرا کرد و جلوی تاثیرات زخم بر بافت‌ها و اندام‌های کناری را حداقل کرد. احتمال بروز خونریزی، عفونت و همچنین تخریب بافتی از خطرات همراه با دبریدمان شارپ است.
دبریدمان جراحی
دبریدمان جراحی به استفاده از ابزارهای جراحی مثل تیغ، قیچی یا پنس برای برش دقیق بافت‌های بیمار و فراهم کردن زمینه ترمیم زخم و پیشگیری از انتشار عفونت به نقاط دیگر گفته میشود. زمانی از دبریدمان جراحی استفاده میشود که میزان بافت‌های مرده، اسکار یا عفونت زیادی در محل زخم وجود داشته باشد.
معمولا در صورت عدم مشاهده واکنش مثبت زخم به انواع دیگر دبریدمان یا نیاز فوری به دبریدمان زخم، از دبریدمان جراحی استفاده میشود.
این فرایند باید در یک محیط استریل مثل اتاق جراحی یا کلینیک تخصصی زخم انجام شود. استفاده از بیحسی موضعی یا بیهوشی در دبریدمان جراحی، با توجه به اندازه و محل زخم و همچنین شرایط بیمار تعیین میشود.
دبریدمان اتولیتیک
دبریدمان اتولیتیک روشی است که شامل استفاده از آنزیم‌ها و رطوبت خود بدن برای آبرسانی مجدد و نرم کردن بافت مرده و سخت شده‌ی زخم است. پانسمان‌هایی که بستر زخم را مرطوب نگه می‌دارند، برای ایجاد یک محیط مناسب برای این فرآیند استفاده می‌شوند. انجام این روش آسان است، به بافت سالم بدن آسیب نمی‌رساند و کمترین درد را ایجاد می‌کند. بهبودی ممکن است هفته‌ها تا ماه‌‌ها زمان ببرد.
دبریدمان آنزیمی
دبریدمان آنزیمی به استفاده از آنزیم‌های خاص برای از بین بردن بافت‌های مرده از روی زخم گفته میشود. این آنزیم‌ها با تخریب و نرم شدن بافت‌های مرده، به برداشتن راحت‌تر آن‌ها و بهبود شرایط ترمیم زخم کمک می‌کنند. دبریدمان آنزیمی در صورت غیرممکن یا نامطلوب بودن استفاده از دبریدمان جراحی یا دبریدمان شارپ، می‌تواند گزینه مناسبی باشد.
آنریم‌هایی که معمولا برای دبریدمان آنزیمی استفاده میشود، از بین آنزیم‌های پروتئولیتیک مثل کلاژناز، پاپین و بروملین انتخاب می‌شوند. این آنزیم‌ها به طور خاص برای هدفگیری و تخریب پروتئین‌های موجود در بافت مرده طراحی می‌شوند.
دبریدمان مکانیکی
دبریدمان مکانیکی به از بین بردن فیزیکی بافت مرده یا دبریس از محل زخم گفته میشود. یک راه انجام دبریدمان مکانیکی، استفاده از پانسمان مرطوب و خشک شدن آن است. پانسمان مرطوب بر روی زخم قرار داده میشود و کندن پانسمان خشک شده، منجر به کنده شدن بافت‌های مرده به همراه آن میشود. شستشوی زخم با محلول پرفشار و استریل برای شل شدن و برداشته شدن بافت‌های مرده، از روش‌های دیگر دبریدمان مکانیکی به شمار می‌رود. این روش می‌تواند دردناک باشد و منجر به فرو رفتن باکتری‌ها به بافت نرم و همچنین آسیب‌دیدگی بافت‌های کناری شود. استفاده از شستشو با محلول پرفشار یا دبریدمان مکانیکی برای بافت‌های شکننده توصیه نمی‌شود. اجرای دبریدمان مکانیکی در مقایسه با دبریدمان اتولیتیک ساده‌تر و سریع‌تر است، اما باز هم ممکن است طول بکشد.
دبریدمان بیولوژیک
دبریدمان بیولوژیکی یا لارو درمانی شامل قرار دادن تعدادی لارو کوچک (معمولاً لارو مگس شیشه‌ای) روی زخم برای تغذیه از بافت مرده است.
این روش از دقت بالاتری در مقایسه با دبریدمان جراحی برخوردار است و در حدود یک الی دو روز طول می‌کشد. بعضی بیماران از افزایش درد بعد از درمان شکایت دارند و باید آثار روانی این درمان را نیز در نظر گرفت.
دبریدمان با اولتراسوند
دبریدمان با اولتراسوند به استفاده مستقیم از امواج صوتی بر روی سطح زخم و تخریب یک بیوفیلم، افزایش ریز جریان‌های خون و تشکیل بافت‌های جدید در این محل گفته میشود. استفاده از فناوری اولتراسوند تنها به مراقبت از زخم محدود نمی‌شود و کاربردهای پزشکی مختلفی دارد. این به معنای استفاده گسترده از اولتراسوند در روش‌های درمانی مختلف کلینیک زخم و همچنین مراکز درمانی بزرگ‌تر است.
چه زمانی دبریدمان انجام میشود؟
بافت مرده، مرکزی برای تجمع باکتری‌ها و مانعی بر ترمیم زخم است و معمولا در زخم‌های مزمن دیده میشود. وجود مواد مغذی و اکسیژن و همچنین بافت ایسکمی، بافت مرده را به محیطی ایده‌ال برای تکثیر باکتری‌های هوازی و غیرهوازی تبدیل کرده و احتمال بروز عفونت و بوی تعفن را افزایش می‌دهد. دبریدمان زخم (یا بافت مرده) یکی از اصلی‌ترین و موثرترین روش‌های کمک به بهبود زخم است و میزان باکتری‌های موجود در زخم را کاهش می‌دهد.
نشانه‌های لزوم انجام دبریدمان
- وجود بافت‌های بیمار
- بافت مردگی
- بافت گرانوله بیمار
- وجود بار زیستی، یا تجمع یک لایه باکتریایی در سطح زخم
- بافت مردگی در زخم بستر
- وجود بافت مردگی یا عفونت در زخم دیابتی
- بافت مردگی در زخم‌های وریدی
- وجود بافت مردگی در زخم شریانی و بازشدگی آن
- زخم سوختگی
- عفونت زخم تروماتیک
- زخم‌هایی که بهتر نمی‌شوند
مزایای دبریدمان زخم
از مزایای دبریدمان زخم میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تسریع درمان: برداشته‌شدن بافت‌های مرده و آسیب‌دیده از اطراف زخم، امکان تشکیل و رشد سریع‌تر بافت‌های سالم را فراهم می‌کند.
- پیشگیری از بروز عفونت: بافت‌های مرده اطراف زخم، بستر مناسب برای تجمع و تکثیر باکتری‌ها و نتیجتا افزایش احتمال بروز عفونت را فراهم می‌کند و با از بین بردن این بافت‌ها، میتوان به کاهش خطر بروز عفونت و مشکلات دیگر کمک کرد.
- کاهش درد: یکی دیگر از نشانه‌های بافت مردگی، وجود درد و سوزش در محل زخم است. برداشته شدن این بافت‌ها به کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی فرد نیز کمک می‌کند.
- بهبود اثر گذاری درمان: دبریدمان زخم با کمک به نفوذ موثرتر درمان‌هایی مثل استفاده از پماد موضعی و پانسمان در بافت سالم، به اثرگذاری بهتر این درمان‌ها کمک می‌کند.
- کمک به نتایج زیبایی درمان: دبریدمان زخم با کمک به ترمیم سریع‌تر و کامل‌تر زخم، احتمال تشکیل اسکار را کاهش داده و با تشکیل یک بافت سالم‌تر، به زیبایی آن نیز کمک می‌کند.
به طور کلی، دبریدمان زخم یک بخش اساسی از فرایند مراقبت از زخم است که به درمان سریع‌تر بیماران، کاهش درد و پیشگیری از بروز مشکلات احتمالی کمک می‌کند. برداشته شدن بافت‌های مرده و آسیب‌دیده، محیط مناسبی برای ترمیم سریع‌تر زخم و بهبود اثرگذاری درمان فراهم می‌کند.
آمادگی‌های لازم پیش از دبریدمان زخم
برای اکثر انواع دبریدمان زخم، به آمادگی خاصی نیاز نیست. انجام آزمایشاتی مثل آزمایش خون، تصویربرداری اشعه ایکس از سینه و نوار قلب (EKG) برای مواردی ضروری است که در دبریدمان زخم از بیهوشی استفاده شود؛ برای انجام این درمان باید از 6 تا 8 ساعت ناشتا باشید. در صورت مصرف هر درمانی که ممکن است با درمانتان تداخل داشته باشد، باید آن را با پزشکتان در میان بگذارید. اگر از داروهای رقیق کننده خون/ضد‌انعقاد استفاده می‌کنید، حتما آن را به اطلاع پزشکتان برسانید.
بررسی زخم پیش از دبریدمان
پیش از آغاز دبریدمان زخم بایستی وضعیت زخم بررسی شود، لذا برخی موارد و عوامل دخیل در فرآیند دبریدمان به ترتیب بررسی و اندازه‌گیری خواهند شد تا نوع دبریدمان مشخص شده و بهترین نتیجه حاصل شود.
از این رو پزشک موارد زیر را هنگام معاینه بررسی می‌کند تا مطمئن شود دبریدمان روش مناسب درمان است:
پزشک برای بررسی وجود جریان خون مناسب در بافت اطراف زخم باید:
- نبضتان را بگیرد
- از تزریق موضعی در اطراف زخم برای ارزیابی استفاده کند.
متخصص زخم باید موارد زیر را در نظر بگیرد:
- هدف درمان: درمانی یا مراقبتی
- بازه زمانی لازم برای درمان
- نوع زخم و موارد زیر را تعیین کند:
-
- بافت مرده یا اسلافی است.
- زخم عمیق یا سطحی است.
- خشک یا مرطوب است.
-
- محل زخم:
- پا، صورت، دست‌ها، ناحیه تناسلی
- نزدیکی به اندام‌های اصلی
- احتمال بروز خونریزی شدید
- امکان کنترل درد
- تناسب کلینیک اجرای درمان؛ وجود تجهیزات کافی برای دبریدمان زخم
مراحل دبریدمان زخم
فرایند دبریدمان زخم با توجه به روش انجام آن متفاوت خواهد بود. بعضی از مراحل کلی اکثر روش‌های دبریدمان زخم عبارتند از:
متخصص زخم، ماده بیحسی موضعی را برای کاهش درد فرایند، در محل دبریدمان تزریق یا دور آن می‌مالد. او سپس اطراف زخم را تمیز و استریل می‌کند تا احتمال بروز عفونت کاهش یابد.
سپس، جراح براساس روش تعیین شده، فرایند دبریدمان را شروع می‌کند که می‌تواند شامل استفاده از ابزار جراحی، ابزار مکانیکی، آنزیم‌ها یا آنزیم‌ها و رطوبت بدن خود بیمار باشد.
پزشکتان محل زخم را برای از بین بردن مواد خارجی، باکتری یا هر ماده خارجی دیگر تمیز می‌کند. او سپس محل زخم را با پانسمان استریل می‌پوشاند تا از آن در مقابل عفونت محافظت نموده و روند ترمیم زخم را تسریع کند.
شایان ذکر است که دبریدمان زخم باید تنها توسط متخصصان آموزش دیده انجام شود. این فرایند ممکن است دردناک باشد و در صورت اجرای نادرست می‌تواند با عفونت یا مشکلات دیگر همراه شود. بیماران حتما باید از دستورات پزشکشان در مراقبت از زخم پیروی کنند و در صورت بروز هر نشانه ای از وجود عفونت، مثل تب، قرمزی، تورم یا ترشح چرک با پزشکشان تماس بگیرند.
عوارض دبریدمان زخم
دبریدمان زخم هم مثل هر درمان دیگری ممکن است با مشکلاتی همراه شود. این مشکلات به صورت کلی بیان شده و در بیماران مختلف ممکن است به اشکال مختلفی بروز کند.
وقتی صحبت از بروز عوارض دبریدمان زخم میشود، منظور به تمامی مشکلاتی است که ممکن است در طول دبریدمان یا بعد از آن رخ دهد و می‌تواند شامل موارد زیر باشند.
برخی از خطرات دبریدمان زخم نظیر، خونریزی، دبریدمان بیش از اندازه، دبریدمان بافت‌های حیاتی و اساسی، درد، حساسیت و عفونت باعث میشود تا برخلاف هدف اصلی دبریدمان، بهبودی زخم بیشتر طول بکشد، لذا دبریدمان باید زیر نظر متخصص زخم و پزشک باتجربه انجام شود تا از این خطرات و عوارض پیشگیری شود.
مراقبت بعد از دبریدمان زخم
وجود درد یا کمی تورم در محل زخمتان طبیعی است، اما این موارد باید بعد از گذشت چند روز از درمان برطرف شود. ممکن است پانسمان زخمتان مرطوب شود؛ نظر پزشکتان درباره زمان تعویض پانسمانتان را بخواهید.
- هر وقت که خسته شدید، استراحت کنید؛ استراحت کافی به ریکاوری بهتر کمک می‌کند.
- از فعالیت‌هایی که زخم و عضو بدن (که زخم در آن قرار دارد) را تحت فشار می‌گذارد، خودداری کنید.
- ممکن است که بعد از درمان و دبریدمان زخم نیاز به تعویض منظم پانسمان باشد لذا بهتر است برای جلوگیری از عفونت و تعویض اصولی پانسمان به پزشک مراجعه نمایید
- برای جلوگیری از اعمال پیوسته فشار بر روی زخم و انتشار متوازن وزن در کل بدن از کوسن، تشک، لبه‌های ابری یا ابزارهای کاهنده فشار استفاده کنید.
- اگر زخمتان در پایتان باشد، باید از عصا یا کفش مخصوص استفاده کنید تا فشار از روی زخمتان برداشته شود. اگر به عصا نیاز دارید، بهتر است که یک کوله پشتی یا لباسی با جیب‌های زیاد داشته باشید تا بتوانید وسایل مورد نیازتان را با آن حمل کنید.
- حداقل تا 24 ساعت بعد از دبریدمان زخم یا تا وقتی که پزشکتان بگوید، دوش نگیرید. در زمان حمام هم باید زخم و پانسمانتان را خشک نگه دارید.
- از خیساندن محل زخم در وان آب، استخر یا حمام آب داغ تا ترمیم کامل زخم، خودداری کنید.
رژیم غذایی
- می‌توانید رژیم غذایی عادی خودتان را داشته باشید. اگر ناراحتی معده دارید، سعی کنید تا از غذاهای سبکی مثل سوپ یا غذاهای کم چرب مثل برنج ساده، مرغ آب پز، نان تست و ماست استفاده کنید.
- یک رژیم غذایی متعادل حاوی مقادیر کافی پروتئین به ترمیم زخم کمک می‌کند. پروتئین یک ماده مغذی اصلی در کمک به ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده و رشد بافت جدید است. از منابع غنی پروتئین میتوان به شیر، ماست، پنیر، گوشت و غلات اشاره کرد.
داروها
- پزشکتان دستورات لازم جهت ادامه روند مصرف دارویی خودتان و یا داروهای جدید را خواهد داد.
- در صورت قطع مصرف آسپرین یا داروهای رقیق کننده دیگر، باید دستور لازم برای شروع مجدد داروها را بگیرید.
- داروهای مسکن را بنا به تجویز پزشک مصرف کنید:
- مسکن‌های تجویزی را در زمان مقرر مصرف کنید.
- در صورت عدم مصرف مسکن‌های تجویزی، در صورت امکان مصرف مسکن‌های بدون نسخه با پزشکتان مشورت کنید.
- اگر فکر می‌کنید مصرف مسکن منجر به معده درد میشود:
- داروهایتان را بعد از غذا بخورید (مگر آنکه دستور پزشکتان غیر از آن باشد)
- درباره مصرف یک مسکن دیگر با پزشکتان صحبت کنید.
- آنتی‌بیوتیک‌های تجویز شده را مطابق با دستور پزشک مصرف کنید. با بهتر شدن حالتان مصرف آنتی‌بیوتیک را قطع نکنید، چرا که باید دوره مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها را کامل کنید.
- در صورت استفاده از پماد آنتی‌بیوتیک تجویزی در اطراف زخمتان، باید این کار را مطابق با دستور پزشک انجام دهید.
مراقبت از زخم
- ممکن است لازم باشد از پانسمان مرطوب بر روی زخمتان استفاده کنید. پانسمان به ترمیم سریع‌تر زخم و محافظت از آن کمک می‌کند. پزشک درباره شکل صحیح پانسمان با شما صحبت خواهد کرد.
- در صورت نیاز به گرافت پوست، باید روی بخیه اطراف پوست پیوند زده شده را پانسمان کنید. پزشکتان دستورات لازم درباره زمان برداشتن پانسمان و کشیدن بخیه را خواهد داد.
دستورات دیگر
- سیگار نکشید: مصرف سیگار منجر به خشکی پوست، کاهش جریان خون به آن و کاهش سرعت ترمیم زخم میشود. اگر برای ترک سیگار به کمک نیاز دارید، می‌توانید درباره برنامه‌ها و داروهای کمک به این فرایند با پزشکتان صحبت کنید؛ استفاده از این گزینه‌ها به ترک سیگار کمک می‌کند.
مراقبت بعد از جراحی، کلید موفقیت درمان و ایمنی آن است. حتما در تمامی جلسات ویزیت بعد از جراحی حاضر شوید و اگر مشکلی داشتید، با پزشکتان تماس بگیرید. همراه داشتن نتایج آزمایشات و تهیه فهرستی از داروهای مصرفی‌تان به فرایند معاینات و ارزیابی وضعیت بعد از دبریدمان زخم کمک می‌کند.
بعد از دبریدمان زخم چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در موارد زیر با پزشکتان تماس بگیرید و به دنبال مراقبت‌های پزشکی فوری باشید:
- دردی دارید که با مصرف مسکن هم بهتر نمی‌شود
- نشانه‌هایی از وجود عفونت، مثل موارد زیر، را دارید:
- افزایش درد، تورم، قرمزی و گرمی محل زخم
- وجود خطوط قرمز در اطراف زخم
- چرکی که از زخم ترشح کند.
- تب
- زخمتان شروع به خونریزی کند و این خونریزی از پانسمان بیرون بزند؛ ترشح مقادیر اندک خونابه طبیعی است.
- بخیه زخم یا پوست پیوند زده شده شل شود.
باید وضعیت سلامتتان را به دقت بررسی کنید:
- در صورتی که زخمتان مطابق انتظارات بهتر نشد، با پزشکتان تماس بگیرید.
سخن نهایی
در صورتی که از وجود بافت مرده یا آسیب‌دیده در محل زخمتان مطمئن نیستید، باید با یک متخصص زخم برای ارزیابی وضعیت آن و تعیین نیاز به اجرای دبریدمان صحبت کنید. آن‌ها می‌توانند بهترین راه درمان زخم و مسیر درمانتان را مشخص کنند. برای کسب اطلاعات بیشتر و گرفتن وقت ملاقات با ما تماس بگیرید. ما می‌توانیم در مدیریت تمامی انواع زخم‌ها به شما کمک کنیم.
سوالات متداول
اگر دبریدمان زخم انجام نشود، چه خواهد شد؟
اگر بافت مرده یا مواد خارجی در محل زخم پاکسازی نشود، ترمیم زخم به تعویق می‌افتد (در صورت بهبود) و احتمال بروز عفونت افزایش می‌یابد. همه این موارد می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی مثل درد،عفونت در نقاط دیگر بدن و حتی سپسیس (عفونت خون) شود. بدتر شدن شرایط می‌تواند به قیمت زندگی فرد تمام شود.
آیا امکان ترمیم زخم بدون دبریدمان زخم وجود دارد؟
انجام دبریدمان برای همه زخم‌ها ضروری نیست و دبریدمان زخم معمولا برای زخم‌هایی استفاده میشود که امکان ترمیم مناسب و طبیعی آن‌ها وجود ندارد. مورد دیگر استفاده از دبریدمان برای زخم‌های مزمنی است که عفونت کرده و یا در حال بدتر شدن هستند.
دبریدمان زخم توسط چه پزشکانی انجام میشود؟
پزشکانی مثل متخصص زخم، مناسبترین افراد برای دبریدمان زخم هستند.
بازگشت به کار و فعالیت‌های عادی بعد از دبریدمان زخم چقدر طول می‌کشد؟
این موضوع به نوع کارتان و وضعیت خودتان بستگی دارد. برای مثال اگر زخمتان بر روی دستتان باشد و کارتان شامل بلندکردن اجسام سنگین باشد، احتمالا قبل از برگشت به کار باید منتظر ترمیم کامل زخمتان بمانید.
آیا دبریدمان زخم درد دارد؟
بعضی انواع دبریدمان زخم دردناک است. میتوان محل دبریدمان را با داروهای موضعی یا تزریق بیحسی آماده کرد تا درد دبریدمان کاهش یابد.
معمولا هر چند وقت یک‌بار باید دبریدمان زخم را انجام داد؟
تکرار دبریدمان زخم به میزان بافت مرده موجود در زخم، اندازه زخم و دلیل ایجاد زخم بستگی دارد. به طور کلی، دبریدمان زخم هر هفته یک بار انجام میشود.
آیا سفر بعد از دبریدمان زخم ممکن است؟
برای سفر بعد از دبریدمان زخم بهتر است با پزشکتان مشورت کنید و یا تا ترمیم کامل زخمتان منتظر بمانید.
دبریدمان زخم چقدر طول می‌کشد؟
انجام دبریدمان زخم چیزی بین 20 تا 30 دقیقه طول می‌کشد، اما با توجه به نحوه اجرای دبریدمان ممکن است که بیشتر هم طول بکشد.
آیا انجام دبریدمان زخم در خانه ممکن است؟
خیر، احتمال انتشار عفونت یا بروز خونریزی در طول دبریدمان وجود دارد و نباید آن را در خانه انجام داد.
