خطر عفونت کردن هر زخمی، به‌ویژه زخم باز یا حاد، وجود دارد. زخم‌های عفونی در برابر التیام یافتن مقاوم‌اند و ممکن است در دیگر بخش‌های بدن پخش شوند. به همین دلیل آزمایش کشت زخم توصیه میشود. آزمایش کشت زخم نشان می‌دهد که باکتری علت عفونت زخم است یا عفونت زخم منشأ ویروسی یا قارچی دارد. چند تکنیک برای آزمایش کشت زخم وجود دارد و آزمایش کشت زخم گاهی همراه با آزمایش‌های دیگر انجام میشود. تمام نکات مهم مربوط به کشت زخم را در این مقاله بررسی می‌کنیم.
آزمایش کشت زخم چیست؟
آزمایش کشت زخم برای یافتن باکتری یا دیگر ارگانیسم‌های درون زخم انجام میشود. این آزمایش برای پی بردن به عفونی بودن یا نبودن زخم کاربرد دارد. آزمایش کشت زخم نوع ارگانیسم ایجاد کننده عفونت را مشخص می‌کند.
آزمایش کشت زخم با نمونه کوچکی از بافت یا مایع خروجی از زخم انجام میشود. متخصص نمونه را از بیمار می‌گیرد و به آزمایشگاه می‌فرستد. نمونه در دیش آزمایشگاهی کوچکی گذاشته میشود و روی آن ماده‌ای ریخته میشود که به رشد ارگانیسم‌ها کمک می‌کند. به این آزمایش کشت زخم می‌گویند. دیش پس از مدتی بررسی میشود تا مشخص شود که چه ارگانیسمی در حال رشد است.
زخم عفونی به درمان‌هایی مانند آنتی بیوتیک نیاز دارد. آنتی بیوتیک عفونت را متوقف می‌کند و اجازه نمی‌دهد عفونت در دیگر بخش‌های بدن پخش شود. درمان عفونت به التیام یافتن زخم نیز کمک می‌کند.
چه زمانی آزمایش کشت زخم لازم است؟
اگر زخم‌تان عفونی به نظر می‌رسد، باید با پزشک تماس بگیرید. در صورت نیاز، پزشک برای شما آزمایش کشت زخم تجویز خواهد کرد. به همین دلیل بهتر است از نشانه‌ها و علائم عفونت زخم آگاهی داشته باشید:
علائم عفونت زخم عبارتند از:
- قرمزی
- ورم یا تشکیل توده جدید زیر پوست
- درد
- خروج چرک یا مایع بدبو از زخم
- داغ بودن پوست دور زخم
- برآمدگی‌ای نزدیک زخم که شبیه جوش، کورک، گزش عنکبوت یا راش است.
عفونت شدید باعث بروز عوارض زیر میشود:
- خستگی
- گیجی
- تب
- لرز
اگر چند مورد از نشانه‌های فوق را مشاهده کردید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
انواع آزمایش کشت زخم
عموماً سه نوع آزمایش کشت زخم انجام میشود که در این بخش آن‌ها را توضیح می‌دهیم.
آزمایش کشت سواب
کشت سواب به دلیل غیرتهاجمی بودن رایج‌ترین تکنیک است؛ به‌علاوه این تکنیک از همه مقرون به صرفه‌تر است. کشت سواب معمولاً گونه‌های باکتریایی عفونت را شناسایی می‌کند و به هدایت درمان با آنتی‌بیوتیک کمک می‌کند. سواب‌های سطحی فقط کلونیزه شدن ارگانیسم را نشان می‌دهد و بازتابی از عفونت بافت‌های عمیق‌تر نیست. جایگزین قابل قبول برای کشت بافت کمّی، تکنیک سواب کمّی لوین (Levine) است:
مراحل انجام تکنیک سواب کمّی لوین به شرح زیر است:
- زخم را با محلول سالین (آب نمک) معمولی تمیز کنید.
- بستر زخم را با زدن ضربات ملایم گاز استریل خشک کنید.
- بافت با سالم‌ترین ظاهر را کشت بدهید، ترشحات، چرک و بافت مرده را کشت ندهید.
- سر اپلیکاتور استریل را به مدت حداقل 5 ثانیه روی ناحیه‌ای به بزرگی یک در یک سانتی‌متر بچرخانید.
- به اندازه کافی به سواب فشار بیاورید، آن‌قدر که مایع بافت بیرون بیاید.
آزمایش بافت عمیق یا نمونه برداری بیوپسی
پانچ بیوپسی یا نمونهبرداری از بافت عمیق برای کشت کمّی، استاندارد طلایی برای شناسایی بار زیستی زخم و تشخیص عفونت به شمار می‌آید. نمونهبرداری تهاجمی، دردناک و گران است و همواره در تمام موقعیت‌ها در دسترس نیست. متخصص آموزش دیده و دارای صلاحیت باید نمونهبرداری را انجام بدهد، البته چنین متخصصی همواره در دسترس نیست.
متخصصان عموماً از ابزار پانچ که یک تیغ مدور مخصوص یک بار مصرف است، استفاده می‌کنند و توده‌ای از لایه‌های عمیق‌تر پوست را برای آزمایش برمی‌دارند. بسته به اندازه نمونه ممکن است لازم باشد زخم با بخیه بسته شود.
آزمایش کشت سوزنی
تخلیه با سوزن، تکنیک کم‌تهاجمی‌تری است که برای زخم‌هایی مانند زخم‌های سوراخ شدگی به کار برده میشود. کشت سوزنی به این شکل انجام میشود که متخصص سوزن کوچک اندازه 22 را در زخم فرو می‌کند. برای به دست آوردن نمونه مایع، ابتدا متخصص پیستون را عقب می‌کشد، سپس زاویه سوزن را دو یا سه بار تغییر می‌دهد تا مایع را از بخش‌های مختلف بیرون بکشد.
مستندسازی و ارزیابی دقیق بیمار و زخم به پزشک کمک می‌کند تا زمان مناسب کشت زخم را برای شناسایی پاتوژن‌ها (عامل‌های بیماری‌زا) و بهترین تکنیک را برای تهیه نمونه کشت تعیین کند. پروتکل کشت زخم متغیر است و به موقعیت مرکز درمانی بستگی دارد. بنابراین حتماً دستورالعمل مرکز درمانی را رعایت کنید.
آزمایش‌های دیگر مورد نیاز همراه با آزمایش کشت زخم
ممکن است آزمایش‌ها نیز انجام شوند:
- آزمایش خون برای بررسی عملکرد کبد، پروتئین‌های خون و قند خون
- شمارش کامل خون (CBC)
- آزمایش ادرار
نحوه انجام کشت زخم
پزشک سواب استریل را برای جمع‌آوری نمونه بافت یا مایع از زخم وارد زخم می‌کند. ممکن است پزشک دور زخم را برای جمع‌آوری نمونه فشار بدهد و سواب را به آرامی بچرخاند تا بیشترین میزان ممکن از بافت یا مایع را جمع‌آوری کند. سپس پزشک سواب را با توجه به نوع ارگانیسمی که به آن مشکوک است، در لوله کشت هوازی یا بی‌هوازی یا هر دو قرار می‌دهد.
از سوزن برای گرفتن مایع از زخم پوشیده شده (رویه بسته) یا از آبسه استفاده میشود. سپس پزشک مایع را در لوله کشت می‌ریزد. ممکن است لازم باشد پزشک نمونه‌ای از پوست یا بافت (بیوپسی) را برای آزمایش بردارد. اگر احتمال دردناک بودن نمونهبرداری وجود داشته باشد، پزشک ابتدا داروی بی‌حسی موضعی را اطراف زخم تزریق می‌کند.
نمونه تهیه شده در ظرفی حاوی ماده‌ای موسوم به محیط رشد یا محیط کشت ریخته میشود؛ این ماده به رشد باکتری‌ها، قارچ‌ها یا ویروس‌ها کمک می‌کند.
- باکتری‌ها معمولاً برای رشد به یک یا دو روز زمان نیاز دارند.
- رشد قارچ‌ها معمولاً چند روز طول می‌کشد.
- ویروس‌ها باید در ظرفی حاوی سلول‌های زنده باشند و چند هفته زمان می‌برد تا رشد کنند.
هر نوع باکتری، قارچ یا ویروسی که رشد کند با میکروسکوپ، آزمایش‌های شیمیایی یا هر دو شناسایی میشود. اگر آزمایش حساسیت برای کمک به تصمیم‌گیری درباره درمان انجام شود، زمان بیشتری برای اعلام نتیجه آزمایش لازم خواهد بود.
نتیجه آزمایش کشت زخم
در گزارش‌های آزمایشگاه برای کشت، معمولاً نام باکتری شناسایی شده در آزمایش کشت قید میشود. کشت منفی معمولاً گزارش میشود، برای مثال در نتیجه آزمایش عبارت «مشاهده نشدن رشد ظرف 5 روز» (no growth seen in 5 days) قید میشود یا فقط وجود فلور نرمال پوست ذکر میشود.
اگر باکتری‌های بیماری‌زا در کشت تشخیص داده شوند، احتمالاً این باکتری‌ها منشأ عفونت هستند. عفونت معمولاً پیامد یک نوع باکتری خاص است، اما در زخم‌ها دو یا چند پاتوژن (هوازی و یا بی‌هوازی) وجود دارد که عامل عفونت‌اند.
اگر بیش از سه ارگانیسم وجود داشته باشند، آن‌ها به صورت یک گونه باکتریایی شناسایی نمی‌شوند و در گزارش با عبارت «فلور باکتریایی مختلط» (mixed bacterial flora) به آن‌ها اشاره میشود. این ترکیب آمیزه‌ای از فلور نرمال روی پوست و پاتوژنهای بالقوۀ کشت شده از محل زخمی است که قبل از برداشتن نمونه به خوبی تمیز نشده است. همچنین ممکن است نمونه از «زخم کثیفی» مانند زخم ناشی از تصادف موتورسیکلت گرفته شده باشد که مواد موجود در جاده زخم را آلوده کرده است.
اگر فقط فلور نرمال وجود داشته باشد، ممکن است عفونت ناشی از باکتری‌هایی باشد که به طور معمول روی پوست وجود دارند. البته احتمال دارد پاتوژن به علت کم بودن تعداد در نمونه تشخیص داده نشده باشد یا عفونت علت دیگری داشته باشد.
رشد بسیار کم گاهی معنادار تلقی میشود، به‌ویژه زمانی‌که عفونت زخم در ناحیه‌ای از بدن مانند چشم باشد که اساساً استریل در نظر گرفته میشود.
اگر هیچ باکتری‌ای در نمونه زخم شناسایی نشود، ممکن است عفونت باکتریایی نباشد یا پاتوژن با موفقیت در نمونه و آزمایش رشد نکرده و بازیابی نشده باشد.
پرسش‌های پرتکرار
چرا پزشک معالجم چند نمونه از زخمم تهیه کرد؟
پزشکان گاهی چند نمونه از زخم میگیرند تا احتمال شناسایی پاتوژن یا پاتوژنهای متعدد بیشتر شود. بدین منظور از چند سواب، ترکیبی از سوابها، کشت سوزنی (تخلیه با سوزن) و یا نمونهبرداری از بافت استفاده میشود. همچنین ممکن است نمونه‌های جداگانه هوازی و بی‌هوازی جمع‌آوری شود.
ممکن است عفونت زخم پس از درمان عود کند؟
اکثر عفونتها برطرف میشوند، اما اگر هنوز بافت آسیب دیده وجود داشته باشد یا پارگی روی پوست محافظ بدن وجود داشته باشد، احتمال دارد عفونت دیگری دوباره ایجاد شود. در بعضی موارد برای رفع عفونت لازم است درمان گسترده انجام شود و یا درمان دارویی تغییر داده شود.
چرا برخی دچار عفونت میشوند و بقیه از عفونت در امان می‌مانند؟
زخم هر فردی ممکن است عفونت کند، اما خطر عفونت زخم با بالا رفتن سن و ابتلا به عارضه‌های زمینه‌ای، مانند دیابت افزایش می‌یابد. این بیماری‌ها جریان خون یا سیستم ایمنی را مختل می‌کنند و یا مانع التیام یافتن زخم میشوند.
کورکی روی بازویم داشتم. اما پزشک هنگام تخلیه کردنش از آن نمونه‌ای برای کشت نگرفت. چرا این کار را نکرد؟
معاینات یک فرد سالم اطلاعات کافی را برای درمان عفونت در اختیار پزشک می‌گذارد. مهم‌ترین درمان برای آبسه یا کورک برش و تخلیه است و ممکن است بیمار به آنتی بیوتیک نیاز نداشته باشد. اما اگر زخم التیام پیدا نکند یا پس از تخلیه بدتر شود، ممکن است به عفونتی ناشی از وجود یک ارگانیسم مبتلا باشید؛ در این صورت درمان با آنتی‌بیوتیک باید متناسب با پاتوژن خاص عامل عفونت تغییر داده شود. در چنین شرایطی کشت زخم باید برای شناسایی پاتوژن و آزمایش حساسیت برای راهنمایی روند درمان انجام شود.
آزمایش کشت زخم را می‌توان همراه با آزمایش رنگ آمیزی گرم انجام داد؟
کشت زخم باکتریایی در اصل، در کنار آزمایش‌های رنگ آمیزی گرم و دیگر آزمایش‌ها، برای کمک به تشخیص عفونی بودن زخم و شناسایی باکتری‌های عامل عفونت انجام میشود.
چه عامل‌هایی بر نتیجه آزمایش کشت زخم اثر می‌گذارند؟
اگر پیش از کشت، آنتی‌بیوتیک مصرف کرده باشید، صحت آزمایش کشت زخم کمتر میشود.
کشت زخم با خطر همراه است؟
آزمایش کشت زخم با هیچ خطر شناخته شدهای همراه نیست.
