ویتامینها نقش مهمی در ترمیم و مراقبت از زخم دارند. مراقبت از زخم از طریق تأمین مواد مغذی لازم باید بخشی اساسی از مدیریت زخم باشد. تغذیه نامناسب یا کمبود ویتامین قبل از شروع فرایند التیام زخم یا در طول آن، ترمیم زخم را به تأخیر می‌اندازد.
ویتامین A مهم‌ترین ویتامین برای ترمیم زخم است. البته ویتامین‌های دیگر و مکمل‌های معدنی مانند ویتامین‌های B ،C ،E و زینک نیز به التیام زخم کمک میکنند. اگرچه نقش ویتامینها در ترمیم زخم انکارناپذیر است، هیچ چیز نمی‌تواند جایگزین روش‌های قطعی درمان زخم مانند پانسمان‌های تخصصی شود و فرایند ترمیم زخم را تسریع کند.
ویتامین‌هایی که به بهبود و ترمیم زخم کمک میکنند
شکی نیست که ویتامینها نقشی حیاتی در مراحل بهبود زخم چه زخم‌های کوچک چه زخم‌های بزرگ دارند. بنابراین مصرف سه ویتامین اصلی A ،B و C در طول فرایند التیام زخم بسیار مهم است. این ویتامین‌های ضروری نه تنها به ترمیم سریع آسیب دیدگی کمک میکنند، برای از بین بردن عفونت زخم نیز مفیداند.
ویتامین آ (Vitamin A)
ویتامین A که با نام رتینول نیز از آن یاد میشود، یکی از مهم‌ترین نقش‌ها را در ترمیم زخم دارد. ویتامین A واکنش التهابی را در بافت زخمی کنترل میکند. وجود ویتامین A برای تشکیل بافت پوششی و استخوان و عملکرد سیستم ایمنی ضروری است؛ بافت پوششی یا اپیتلیوم سطوح تمام ناحیه‌های داخلی و خارجی بدن را می‌پوشاند.
به‌علاوه رتینول سرعت ترمیم بافت پوششی و سلولهای پوستی را افزایش میدهد. بنابراین بدن می‌تواند بافت پوستی از بین رفته در اثر زخمی شدن را ترمیم و ایجاد کند. ویتامین A در غذاهایی مانند شیر، روغن ماهی، سبزیجات سبزبرگ و گوجه فرنگی وجود دارد. ضمناً می‌توانید ویتامین A را به صورت مکمل مصرف کنید یا رتینول موضعی را به صورت سرم یا کرم به پوست‌تان بزنید.
مواد غذایی سرشار از ویتامین آ
بسیاری از غلات صبحانه، آب‌میوه‌ها، فرآورده‌های لبنی و مواد غذایی دیگر با رتینول (ویتامین A از قبل تشکیل شده) غنی می‌شوند. بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات و بعضی مکمل‌ها نیز حاوی بتا-کاروتن، لیکوپن، لوتئین یا زآگزانتین هستند.
- سبزیجات سبزبرگ مانند کلم کیل، اسفناج و بروکلی، پرتقال و سبزیجات زردرنگ از قبیل هویج، سیب‌زمینی شیرین، کدو حلوایی و کدو مسما
- گوجه فرنگی
- فلفل دلمه‌ای قرمز
- انبه و طالبی
- جگر گاو
- روغن ماهی
- شیر
- تخم مرغ
- مواد غذایی غنی شده
ویتامین ب (Vitamin B)
هدف اصلی از مصرف ویتامین B «متابولیسم پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌ها» برای تولید انرژی است. وجود این انرژی، به‌ویژه برای سلولهای رشد کرده و حرکت سلول‌ها، ضروری است. همچنین ویتامین B نقش مهمی در تکثیر و افزایش تعداد سلول‌ها دارد. هر چه این فرایند سریع‌تر رخ بدهد، زخم سریع‌تر التیام پیدا میکند.
ویتامین ب کمپلکس فرآورده‌ای متشکل از هشت ویتامین ب محلول در آب است:
- B-1 (تیامین)
- B-2 (ریبوفلاوین)
- B-3 (نیاسین)
- B-5 (پانتوتنیک اسید)
- B-6 (پیریدوکسین)
- B-7 (بیوتین)
- B-9 (فولیک اسید)
- B-12 (کوبالامین)
مصرف مکمل ب کمپلکس برای افرادی بسیار مفید است که تصمیم می‌گیرند فرآورده‌های حیوانی مانند تخم مرغ، لبنیات و ماهی را که منابع اصلی ویتامین‌های B هستند، از برنامه غذایی خود حذف کنند.
مواد غذایی سرشار از ویتامین ب
مواد غذایی زیر منابع سرشار از ویتامین ب هستند:
- گوشت قرمز
- ماهی
- شیر
- جگر
- پنیر
- تخم مرغ
- غلات صبحانه غنی شده
ویتامین ث (Vitamin C)
ویتامین C آسیب اکسایشی ناشی از تماس با نور خورشید و یا مواد سمی، مانند دود دخانیات را کاهش میدهد. همچنین ویتامین ث موجب القای تولید کلاژن و الاستین میشود. ویتامین C برای تثبیت ساختار کلاژن با پیوندهای قوی و اتصالات عرضی جهت تقویت بافت در حال التیام ضروری است. ساختار کلاژن بدون این پایدارسازی ضعیف و شکننده میشود.
همچنین ویتامین C مقاومت کششی کلاژن تازه ساخته شده را تأمین میکند؛ در غیر این صورت بافت جدید نمی‌تواند بدون پاره شدن کشیده شود. مقاومت کششی برای التیام یافتن زخم فشاری یا زخم بستر مهم است، چون زخم‌های فشاری التیام یافته در آینده نیز مستعد متلاشی شدن پوست خواهند بود.
ویتامین ث برای عملکرد مناسب سیستم ایمنی ضروری است، عاملی که برای بیماران دارای زخم‌های باز بسیار مهم است. مصرف 500 میلی‌گرم ویتامین ث دو بار در روز توصیه میشود.
مواد سرشار از ویتامین ث
میوه‌ها و سبزیجات بهترین منابع برای تأمین ویتامین C هستند:
- مرکبات: پرتقال، کیوی، لیمو و گریپ فروت
- فلفل دلمه‌ای
- توت فرنگی
- گوجه فرنگی
- سبزیجات چلیپایی: کلم بروکلی، کلم بروکسل، کلم پیچ و گل کلم
- سیب زمینی سفید
ویتامین ای (Vitamin E)
ویتامین E برای جلوگیری از باقی ماندن جای زخم و ترمیم زخمها بسیار مهم است. بنابراین ویتامین E جایگاه ویژه‌ای در فهرست مکمل‌های مفید برای ترمیم زخم دارد. اکثر پزشکان استعمال ویتامین E را روی پوست پس از ترمیم آسیب دیدگی و تشکیل شدن پوست جدید توصیه میکنند. هیچ مکملی را روی زخم باز نزنید، مگر آن‌که پزشک توصیه کرده باشد.
مکمل‌های مفیدی که در این مقاله مصرف‌شان را برای ترمیم زخم مفید معرفی کردیم، معمولاً به صورت خوراکی مصرف می‌شوند. درباره مفیدتر بودن مصرف ویتامین E یا هر مکمل دیگر به صورت موضعی یا خوراکی با پزشک مشورت کنید.
آجیل و دانه‌ها بهترین منابع ویتامین E هستند؛ بالاترین مقدار ویتامین E در بادام، بادام زمینی، فندق، تخم آفتابگردان و تخم کدو یافت میشود.
مواد سرشار از ویتامین ای
ویتامین E در روغن‌های گیاهی، آجیل، دانه‌ها، میوه‌ها و سبزیجاتی مانند خوراکی‌های زیر وجود دارد:
- روغن جوانه گندم
- روغن آفتابگردان، گلرنگ و دانه سویا
- تخم آفتابگردان
- بادام
- بادام زمینی و کره بادام زمینی
- برگ چغندر، کولارد سبز و اسفناج
- کدو حلوایی
- فلفل دلمه‌ای قرمز
- مارچوبه
- انبه
- آووکادو
ویتامین کا (Vitamin K)
ویتامین K به عنوان «ویتامین لخته‌کننده خون» شناخته میشود. ازآن‌جا که ویتامین K به تولید 4 پروتئین از 13 پروتئین لازم برای انعقاد خون کمک میکند، ویتامین K ترکیب ارزشمندی در فرایند انعقاد به شمار می‌آید.
ویتامین K در واقع نماینده دو ویتامین محلول در چربی K1 و K2 است که به‌طور طبیعی در مواد غذایی گیاهی مانند سبزیجات سبزبرگ، تخم مرغ و لبنیات وجود دارند.
مواد سرشار از ویتامین کی
مواد غذایی زیر سرشار از ویتامین K هستند:
- فیلوکوئینون:
- سبزیجات با برگ‌های سبز مانند کولارد و برگ شلغم، کلم کیل، اسفناج، بروکلی، کلم بروکسل، کلم برگ و کاهو
- روغن کانولا و دانه سویا
- چاشنی‌های سالاد تهیه شده از روغن کانولا و دانه سویا
- شیک‌های غنی شده جایگزین گوشت قرمز
- مناکوئینون:
- ناتو یا دانه سویای تخمیر شده
- مقادیر کمتر گوشت قرمز، پنیر و تخم مرغ
دیگر مکمل‌ها و مواد معدنی مفید برای بهبود زخم
در این بخش با مکمل‌های معدنی مفید برای ترمیم زخم آشنا می‌شوید.
روی (زینک)
روی یا زینک نقش مهمی در تنظیم تمام مراحل فرایند ترمیم زخم، از ترمیم غشا، استرس اکسیداتیو، انعقاد، التهاب و دفاع سیستم ایمنی گرفته تا تشکیل مجدد بافت پوششی، آنژیوژنز (رگ‌زایی)، تشکیل بافت همبند جای زخم/فیبروز دارد. بنابراین بدن از زمانی که زخم ایجاد میشود تا زمان التیام یافتنش به ذخایر کافی زینک نیاز دارد.
آهن
سال‌هاست که می‌دانیم آهن برای سلامت پوست، غشاهای مخاطی، مو و ناخن‌ها ضروری است. در واقع کمبود آهن غالباً به مشکلات پوستی دامن می‌زند. همچنین آهن نقش مهمی را در برطرف کردن استرس اکسیداتیو و آسیب پوستی ناشی از تماس با نور خورشید ایفا میکند.
درمان قطعی زخم
اگرچه ویتامینها نقش مهمی در فرایند ترمیم زخم دارند، اثرگذاری ویتامینها آهسته است و ویتامینها از باقی ماندن جای زخم جلوگیری نمی‌کنند. در این بخش روش‌های درمان دیگری را معرفی می‌کنیم که اثر چشمگیرتری بر فرایند التیام زخم دارند.
پانسمان مناسب
استفاده از پانسمان مناسب به ترمیم سریع‌تر زخم کمک میکند. اگرچه نوع مناسب پانسمان و بانداژ بر اساس نوع زخم تعیین میشود، گاز و بانداژ ضدآب انتخابی عالی برای زخم‌های جزئی است. زخم‌های باز عمیق به بخیه یا استیپل نیاز دارد. زخم عفونی را باید تا زمان برطرف شدن عفونت باز بگذارید.
دیگر پانسمان‌های مخصوص زخم عبارت است از:
- فوم: فوم برای پانسمان زخم‌های فشاری، سوختگی‌های جزئی، پیوندهای پوستی، زخم دیابتی، ناحیه‌های اهدا و زخم‌های عروقی کاربرد دارد.
- فیلم شفاف: فیلم شفاف برای زخم‌های با ضخامت نسبی، ناحیه‌های اهدا، سوختگی‌های جزئی و زخم‌های فشاری مرحله 1 و 2 کاربرد دارد.
- هیدروکلوئید: پانسمان هیدروکلوئیدی برای پانسمان سوختگی، زخم فشاری و زخم عروقی استفاده میشود.
- هیدروژل: پانسمان هیدروژل برای زخم‌های بسیار خشک و نکروتیک کاربرد دارد.
- آلژینات: پانسمان آلژینات برای زخم‌های عروقی، زخم‌هایی که زیر پوست تونل می‌زنند و زخم‌های با ترشح زیاد استفاده میشود.
پزشک پس از بررسی شرایط زخم شما، بهترین و مناسب ترین نوع پانسمان را به شما پیشنهاد میدهد.
توجه: هر 24 ساعت یک بار پانسمان قدیمی را باز کنید و وجود نشانه‌های عفونت را بررسی کنید. زخم را قبل از دوباره بستن گاز پانسمان یا باند چسبی تمیز، ضدعفونی و خشک کنید. دقت کنید که زخم را در دوران التیام خشک نگه دارید.
لیزر درمانی
لیزر در طیف گسترده‌ای از درمان‌ها کاربرد دارد؛ برای مثال از لیزر غالباً برای تسکین درد گردن و کمر، برطرف کردن مشکلات زیبایی و درمان مراحل اولیه سرطان استفاده میشود. همچنین لیزر عموماً برای درمان زخم‌های داخلی و خارجی به کار برده میشود. از جمله زخم‌هایی که معمولاً با لیزر درمان می‌شوند، میتوان به زخم‌های عفونی، فشاری، دیابتی، شریانی، مزمن، زخم جراحی و زخم‌هایی اشاره کرد که خوب نمیشوند و جوش نمی‌خورند.
لیزردرمانی غالباً برای دسترسی به بخش‌هایی از بدن انجام میشود که در درمان‌های دیگر به راحتی در دسترس نیستند. از لیزر به دلیل داشتن دقت بالا نیز استفاده میشود، دقت بالای لیزر باعث میشود که بافت اطراف زخم حین لیزردرمانی آسیب نبیند. لیزر فرایندهای التیام‌بخشی طبیعی بدن را با استفاده از طول موج نوری تسریع میکند که جریان خون را در محل زخم افزایش میدهد.
لیزردرمانی درد را کاهش میدهد، شتاب بیشتری به ترمیم بافت می‌بخشد، زخم را التیام میدهد و عملکرد عصبی و فعالیت عروقی را بهبود میدهد. لیزرتراپی زخم معمولاً تهاجمی، طولانی یا دردناک نیست، اما بسته به محل زخم ممکن است لازم باشد چند جلسه لیزردرمانی انجام بدهید.
پژوهش‌های انجام شده حکایت از آن دارد که درمان با لیزر پرتوان و لیزردرمانی سرد، هر دو برای ترمیم زخم مؤثراند.
تزریق پی آر پی (PRP)
مشتقات غنی از پلاکت مانند پلاسمای سرشار از پلاکت (PRP) عموماً به صورت اتولوگ، یعنی گرفته شده از خود بیمار، استفاده می‌شوند. پی آر پی تکنولوژی نوظهوری در پزشکی بازساختی است که در آن از غلظت بالای پلاکت‌ها برای بهبود فرایند التیام بخشی طبیعی بدن بهره گرفته میشود.
طبقه‌های مختلفی از واسطه‌های زیست فعال، شامل پروتئین‌های چسبنده، فاکتورهای رشد، کموکین‌ها، عامل‌های انعقادی و پروتئین‌های غشایی سراسری و همچنین واسطه‌های ایمنی درون گرانول‌های سیتوپلاسمیک پلاکت‌ها، ذخیره‌سازی شده و آماده‌اند تا به آسیب‌دیدگی بافت واکنش نشان بدهند.
نتایج مطالعات انجام‌شده حکایت از آن دارد که PRP فرایند التیام زخم‌های پوستی را از طریق تعدیل التهاب و افزایش رگ‌زایی و تشکیل مجدد بافت پوششی بهبود میدهد.
پرسش‌های پرتکرار
بهترین ویتامین برای التیام زخم کدام است؟
ویتامین A یکی از ضروریترین مواد مغذی برای التیام زخم است، چون به «کنترل واکنش التهابی» کمک میکند.
کدام ویتامینها به ترمیم بافت نرم کمک میکنند؟
ویتامین C یک ماده مغذی ضروری است که باید در رژیم غذاییتان وجود داشته باشد، چون ویتامین C ترمیم بافت پیوندی را تسهیل میکند و به متابولیسم انرژی کمک میکند.
در زمان التیام زخم از مصرف چه غذاهایی باید پرهیز کرد؟
مصرف غذاهای ناسالمی مانند غذاهای سرشار از چربی، مواد قندی و نمک را محدود کنید. دونات، شیرینی، غذاهای سرخ شده، آب‌نبات و سودای معمولی از جمله غذاهای مضر برای التیام زخم هستند. مقدار مواد مغذی لازم برای ترمیم زخم در این نوع خوراکی‌ها اندک است.
چرا زخمهایم دیگر سریع خوب نمیشود؟
بسیاری از زخمها به دلیل حمله باکتریها یا عفونت ترمیم نمیشوند. از دلایل دیگر خوب نشدن زخم که ممکن است تحتکنترلتان نباشند، میتوان به سلولهای پوستی مرده، ابتلا به بیماریهایی مانند دیابت یا بیماریهای عروقی، سن، تحرک نداشتن، آسیب دیدگی شدید پوست، جراحی، سوختگی عمیق و زخم‌های تروفیک اشاره کرد.
کافئین بر ترمیم زخم اثر میگذارد؟
کافئین به داشتن خاصیت آنتیاکسیدانی معروف است. مطالعات نشان میدهد که کافئین مانع از تکثیر و جابهجایی کراتینوسیت میشود. بنابراین کافئین اثر بازدارندگی بر التیام زخم و تشکیل بافت پوششی دارد.
