زخم بستر حفرهای به نوع شدیدی از زخم بستر گفته میشود که زخم به صورت یک حفره عمیق شکل گرفته است. زخم بستر حفرهای اغلب به زخم بسترهای درجات 3 و 4 اطلاق میشود. این نوع زخم بستر با آسیب یا از دست دادن گسترده بافت ناحیه (زخم عمیق) مشخص میشود که به ماهیچه‌ها، استخوان یا حتی تاندون‌های بیمار نیز می‌رسد و می‌تواند عوارض جدی و خطرناکی مانند عفونت، سپسیس (یا مسمومیت خون، گندخونی یا پلشت خونی) و حتی مرگ بیمار را در پی داشته باشد.
درمان این درجه از زخم بستر معمولا شامل ترکیبی از اقدامات نظیر مراقبت از زخم، استفاده از داروهای آنتی بیوتیک در صورت وجود عفونت، کنترل درد و تغییر موقعیت قرارگیری ناحیه به منظور کاهش فشار از روی ناحیه آسیب‌دیده، میشود. اگر چنانچه احتمال دهید زخم شما یا شخصی از اطرافیانتان به زخم بستر حفرهای تبدیل شده باشد، برای جلوگیری از بروز عوارض بیشتر و دریافت درمان مناسب این درجه از زخم، حتما باید به پزشک متخصص درمان زخم بستر مراجعه کنید.
علائم زخم بستر حفرهای
زخم بسترهای حفرهای عمیق‌ترین درجه زخم بستر بوده و طی آن زخم حتی تا ماهیچه‌ها، تاندون، رباط، غضروف یا حتی استخوان بیمار نیز پیشروی کرده و گسترش می‌یابد.
علائم و نشانه‌های زخم بستر حفرهای شامل موارد زیر میشود:
- حفره یا زخم باز و عمیقی ایجاد شده که بافت چربی، ماهیچه یا استخوان ناحیه نیز دیده میشود.
- زخم دارای بوی بد
- علائم عفونت زخم اعم از ترشح مایع شفاف، ترشح چرک یا خون و یا سایر علائم عفونت در محل زخم دیده میشود.
- پوست ناحیه زخم بی رنگ یا سیاه شده و اصطلاحا بافت ناحیه مرده باشد.
- زخم گسترده، عمیق و باز باشد و احتمالا بافت مرده یا نکروتیک تمام یا بخشی از پایه زخم را پوشانده باشد.
اگر چنانچه متوجه وجود هریک از علائم فوق در زخم بستر اطرافیان خود به ويژه افراد مسن و پیر شوید، باید فورا به دنبال درمان پزشکی زخم باشید.
عواملی که باعث ایجاد زخم بستر حفرهای می‌شوند
افرادی که به درجات اولیه زخم بستر مبتلا هستند نیز در معرض خطر ابتلا به زخم بستر حفرهای (زخم بستر مرحله 4) می‌باشند. عمدتا افرادی که به نسبت سایرین، بیشتر در معرض خطر ابتلا به زخم بستر حفرهای قرار دارند شامل این دسته از افراد زیر میشود:
- افراد یا بیمارانی که امکان حرکت نداشته یا با محدودیت حرکتی مواجه هستند.
- بیمارانی که دچار آسیب نخاعی هستند.
- افراد مبتلا به بیماریهای تاثیرگذار بر خون، نظیر دیابت یا تصلب شرایین (بیماری آترواسکلروز).
- بیمارانی که پوست حساس و شکننده‌ای دارند.
- بیمارانی که با اختلال بی اختیاری در دفع ادرار یا مدفوع مواجه هستند.
- بیمارانی که تغذیه ضعیفی داشته یا با کم آبی بدن مواجه هستند.
- بیمارانی که در حالت کاهش سطح هوشیاری مغز (کما یا اغما) هستند.
- بیمارانی که اضافه وزن داشته و چاق هستند.
- افراد مبتلا به نوروپاتی یا آسیب عصبی
- بیمارانی که مکررا تب دارند.
- بیماران مبتلا به کم خونی
- بیمارانی که درگیر عفونت هستند.
- بیمارانی که دچار ایسکمی (سکته مغزی یا قلبی) هستند.
- بیمارانی که با هیپوکسمی (افت اکسیژن خون_نارسایی تنفسی) مواجه هستند.
- افرادی که به بیماریهای نورولوژیک (بیماریهای مغز و اعصاب) مبتلا هستند.
معمولا، از طریق مراقبت صحیح و مناسب از بیماران فوق، امکان پیشگیری از ابتلای آنها به زخم بستر حفرهای وجود دارد. اما امکان ابتلای بیماران مسن به زخم بستر حفرهای در صورت غفلت اطرافیان و عدم مراقبت صحیح، بیشتر خواهد بود.
آیا زخم بستر حفرهای قابل درمان است؟
زخم بسترهای حفرهای، جدی‌ترین و شدیدترین نوع زخم بستر بوده و درمان آنها نیز دشوار است. به طور کلی، هدف اصلی در درمان زخم بستر حفرهای، تحریک بهبودی بافت و پیشگیری از عفونت زخم است. درمان این نوع زخم بستر شامل رویکردی ترکیبی و جامع اعم از مراقبت منظم و صحیح از زخم، تغذیه کافی و مناسب بیمار و جابجایی یا تغییر موقعیت مکرر فرد بیمار به منظور کاهش فشار از روی ناحیه آسیب‌دیده، میشود. مراقبت از زخم بستر شامل اقداماتی از قبیل شستشو و تمیز کردن زخم، پانسمان کردن منظم زخم و گاها در برخی موارد، دبریدمان زخم (برداشتن بافت مرده زخم) می‌باشد. علاوه بر این موارد، در صورت وجود عفونت و عفونی شدن زخم، پزشک ممکن است داروهای آنتی بیوتیک نیز برای بیمار تجویز کند.
به این نکته نیز توجه داشته باشید که مدت زمان مورد نیاز برای بهبودی زخم بستر حفرهای در هر فردی بسته به عواملی نظیر وسعت و شدت زخم، وضعیت سلامتی کلی بیمار و عوامل دیگری مانند سن و نحوه تغذیه بیمار، می‌تواند متفاوت با دیگری باشد.
بنابراین دادن یک پاسخ دقیق و مشخص به این سوال امری بسیار دشوار است. ممکن است برخی زخم بسترهای حفرهای تا پایان عمر بیمار درمان نشوند و پزشک متخصص تنها با تکیه بر روش‌ها و تکنیک‌های پیشرفته درمان بتواند از بروز عفونت و مشکلات دیگر جلوگیری نماید.
تاکنون تحقیقات معتبر و قابل استنادی برای تخمین موفقیت بهبود زخم بسترهای حفرهای انجام نشده است لذا برای بررسی دقیق شرایط زخم و بهترین روش درمان بایستی به پزشک متخصص زخم مراجعه نمود.
درمان زخم بستر حفرهای
زخم بستر حفرهای برای درمان موثرتر به استراتژی‌ها یا اقدامات مراقبتی فوری از زخم نیاز داشته و حتی ممکن است جراحی و مصرف داروهای آنتی بیوتیک نیز جزو الزامات جدی برای درمان این موارد باشند. زخم بسترهای حفرهای عارضه کاملا جدی و خطرناکی بوده و حتما باید تحت درمان پزشکی قرار بگیرند.
کادر پزشکی در چنین مواردی حتما باید استراتژی تغییر موقعیت بیمار و اقدامات کاهش فشار از روی ناحیه زخم شده را اجرا کرده و حین درمان زخم بستر (زخم فشاری)، از پیشروی یا گسترش زخم جلوگیری کنند.
هر بیمارستان و کلینیکی چنین استراتژی‌هایی را برای مراقبت از زخم بستر در پروتکل یا دستورالعمل‌های درمانی خود داشته و این اقدامات باید فورا برای شروع درمان بیمار اجرا شوند. تمیز‌کردن، شستشو و پانسمان کردن صحیح زخم، همچنین تجویز آنتی بیوتیک در صورت نیاز، کاملا حائز اهمیت و ضروری خواهد بود. گاها ممکن است به جراحی هم نیاز باشد و پانل مشاوره زخم بستر نیز به منظور ارائه راهنمایی در رابطه با نحوه درمان هر مورد در نظر گرفته شود.
پانسمان زخم
پانسمان صحیح و مناسب، نقشی حیاتی و تعیین کننده در درمان زخم بستر درجه ۳ و ۴ (زخم بستر حفرهای) دارد. عمدتا در چنین مواردی برای ایجاد و حفظ رطوبت مورد نیاز زخم، تحریک روند بهبودی و التیام و همچنین به منظور محافظت از زخم در برابر آسیب بیشتر یا عفونت، از پانسمان استفاده میشود. پانسمان فوم، پانسمان هیدروکلوئیدی، پانسمان آلژینات و پانسمان‌های تخصصی از قبیل پانسمان نقره (پانسمان آغشته به نقره) از جمله رایج‌ترین پانسمان‌های مورد استفاده برای درمان زخم بستر درجه ۳ و ۴ (زخم بستر حفرهای) هستند. نوع پانسمان مورد استفاده در هر مورد، به عوامل متعددی نظیر مشخصات یا مولفه‌های زخم ایجاد شده (اندازه زخم، عمق زخم، میزان ترشحات زخم)، وجود علائم عفونت در زخم و نیازهای هر بیمار، بستگی خواهد داشت. کادر پزشکی حاضر اعم از پزشکان متخصص زخم و مراقبت از بافت یا پرستاران، شرایط زخم ایجاد شده را بررسی کرده و بر اساس ارزیابی‌های انجام شده برای هر موردی، پانسمان مناسب را انتخاب می‌کنند.
درمان با فشار منفی
درمان با فشار منفی (NPWT)، که به آن درمان زخم با وکیوم تراپی به کمک خلاء (VAC) نیز گفته میشود، جزو گزینه‌های درمانی بوده که می‌توان از آن برای درمان زخم بسترهای حفرهای استفاده کرد. درمان با فشار منفی یا وکیوم تراپی روشی بوده که طی آن از یک پانسمان تخصصی روی زخم برای فراهم کردن فشار منفی و کنترل شده بر زخم بستر استفاده میشود که با مکش یا جذب ترشحات و مایعات اضافی زخم، کاهش تورم و افزایش جریان خون به ناحیه، به بهبودی زخم کمک می‌کند.
در روش درمان با فشار منفی (NPWT)، پانسمان فوم یا گاز استریل روی زخم قرار گرفته و باعث ایجاد فضایی بسته و ایزوله بر روی زخم میشود. سپس لوله دستگاه مکنده وکیوم تراپی روی پانسمان قرار می‌گیرد که به پمپ مکش یا پمپ خلاء متصل است. این پمپ با اعمال فشار منفی به داخل فضای زخم، مایعات اضافی ترشح شده و ضایعات مرده را مکیده و خارج می‌کند که این امر برای بهبودی زخم موثر است. پانسمان زخم معمولا هر چند روز یکبار تعویض میشود.
موثر بودن روش درمان با فشار منفی (NPWT) برای زخم بسترهای حفرهای، امری ثابت شده است. این روش درمانی می‌تواند برای کاهش اندازه زخم، تحریک روند بهبودی زخم و کاهش خطر عفونت زخم موثر واقع شود. اما با وجود این، این روش درمانی برای هر بیماری مناسب نبوده و ممکن است برای درمان هر موردی نیز موثر نباشد.
جراحی
جراحی، به ویژه زمانی‌که سایر درمان‌های محافظه کارانه (کم تهاجمی) و اقدامات غیرجراحی کارساز نبوده و موفقیت آمیز نباشند یا زمانی که برای درمان زخم بستر الزام به انجام عمل جراحی باشد، می‌تواند نقش کاملا حیاتی در درمان زخم بستر درجه 3 و 4 (زخم بستر حفرهای) ایفا کند. تصمیم برای انجام جراحی به منظور درمان زخم بستر بسته به شرایط هر مورد اتخاذ شده و به عواملی نظیر سلامتی کلی بیمار، اندازه و شدت زخم بستر و پتانسیل بدن بیمار برای بهبودی بستگی خواهد داشت.
انواع جراحی برای درمان زخم بستر درجه 3 و 4 (زخم بستر حفرهای) شامل روش‌های زیر میشود:
دبریدمان زخم بستر: دبریدمان به فرآیند برداشتن بافت‌های مرده یا عفونی از زخم اطلاق میشود. این روش موجب کمک به بهبودی زخم شده و از گسترش عفونت نیز جلوگیری می‌کند. دبریدمان با رویکردهای مختلفی اعم از دبریدمان تیز یا به اصطلاح دبریدمان شارپ (استفاده از چاقوی جراحی یا قیچی)، دبریدمان مکانیکی (برداشتن بافت مرده زخم با استفاده از سیستم پاشش آب پرفشار یا پانسمان‌های تخصصی) و یا با روش دبریدمان آنزیمی یا شیمیایی (استفاده از عوامل موضعی که بافت مرده را تجزیه می‌کنند)، انجام میشود.
گرافت یا پیوند پوست: در این جراحی، پوست سالم از یک قسمت از بدن بیمار (ناحیه اهدا کننده) برداشته شده و برای پوشاندن زخم به ناحیه زخم بستر پیوند زده میشود. گرافت یا پیوند پوست می‌تواند موجب بستن زخم شده و به روند بهبودی زخم کمک کند. معمولا زمانی از روش پیوند پوست استفاده میشود که زخم ایجاد شده وسیع یا بزرگ بوده، عمیق باشد یا امکان ترمیم با روش‌های دیگر را نداشته باشد.
جراحی فلپ یا بازسازی کننده فلپ: در این روش درمانی برای پوشاندن و کاور کردن زخم باز ایجاد شده، پوست و بافت سالم یک ناحیه از بدن به همراه عروق خونی آن به ناحیه پیوند زده میشود. غالبا زمانی از این روش استفاده میشود که زخم اندازه بزرگی داشته و پیچیده باشد یا به ساختارهای زیرین اعم از استخوان، تاندون‌ها یا مفاصل رسیده باشد. جراحی فلپ موجب پوشش دهی بهتر بافت ناحیه شده و احتمال موفقیت آمیز بودن بهبودی زخم را افزایش می‌دهد.
توجه داشته باشید که روش‌های جراحی نیز برای موفقیت آمیز بودن درمان، نیازمند ترکیب شدن با اقدامات مراقبت از زخم اعم از تغذیه مناسب بیمار، کنترل عفونت و مراقبت از زخم پس از عمل جراحی می‌باشند.
درمان عفونت زخم
اگر زخم بستر (زخم فشاری) عفونی شده باشد، پزشک معالج درمان ضد میکروبی مناسب مورد را به منظور هدف قرار دادن عوامل بیماری زا و پاتوژن‌های خاص، تجویز خواهد کرد. از این‌رو، ممکن است برای شناسایی ارگانیسم‌های ایجاد کننده عفونت و برای تعیین نوع آنتی بیوتیکی که باید استفاده شود، نمونه‌ای از عفونت زخم گرفته شده و مورد کشت قرار بگیرد.
دسته دارویی پوویدون ید، پانسمان کادکسومر آیوداین، محلول ویوله دوژانسین، آنزیم لیزوزیم، پانسمان نقره، عسل طبیعی، عصاره برگ کاج، سیلور سولفادیازین، ترکیب ضد میکروبی پلی هگزانید و ترکیب پماد نیتروفورازون با اتوکسی دیامینوآکریدین را می‌توان برای درمان عفونت زخم بستر بکار برد. کرم سولفادیازین نقره و نیتروفورازون (پماد موضعی) نیز جزو سایر درمان‌های ضد عفونی کننده برای درمان عفونت زخم بستر هستند. تا کنون هیچگونه بررسی یا تحقیقی در رابطه با درمان عفونت زخم بستر با استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های سیستمیک که بر تمام بدن تاثیر می‌گذارند، انجام نشده است. منبع
عوارض و مشکلات همراه با زخم بستر حفرهای
برخی از عوارض احتمالی زخم بستر عبارتند از:
- عفونت کردن زخم: زمانی که باکتری یا قارچ وارد زخم شود، این امر موجب عفونی شدن زخم بستر خواهد شد. عفونی شدن زخم می‌تواند آسیب بافتی را تشدید کرده، موجب کند شدن روند بهبودی زخم شود و حتی به مواردی مانند سپسیس منجر شود که می‌تواند مرگ‌آور باشد.
- سلولیت: سلولیت نوعی عفونت عمیق باکتریایی جدی پوست و بافت زیرین آن است. زمانی که باکتری‌ها از طریق زخم وارد پوست شوند ممکن است منجر به ایجاد سلولیت شوند.
- عفونت استخوان (استئومیلیت): استئومیلیت به عفونت استخوان اطلاق شده و زمانی رخ می‌دهد که عفونت ناشی از باکتری از طریق زخم بستر به استخوان ناحیه برسد. عفونت استخوان می‌تواند منجر به استخوان درد، تب و سایر علائم شود.
- سپسیس: سپسیس (یا عفونت خون) کشنده بوده و نوعی التهاب و عفونت است که سراسر بدن را فرا می‌گیرد. سپسیس می‌تواند منجر به بروز تب، فشار خون ضعیف، تندی ضربان قلب و سایر علائم شود.
- درد مزمن: درد مزمن می‌تواند بسیار آزاردهنده بوده و از عوارض طولانی مدت زخم بستر حفرهای باشد.
- محدودیت حرکتی: داشتن زخم بستر (زخم فشاری) می‌تواند باعث محدودیت حرکتی بیمار شده و جابجایی یا تغییر موقعیت بدن را برای او دشوار کند.
- افسردگی و انزوای اجتماعی: ابتلا به زخم بستر می‌تواند از نظر عاطفی برای فرد آزار دهنده بوده و باعث شود بیمار دچار انزوای اجتماعی یا حتی افسردگی شود.
توجه داشته باشید که عوارض ناشی از زخم بستر می‌توانند جدی و خطرناک باشند و برای رفع آنها نیاز به اقدامات پزشکی مضاعفی باشد.
پیشگیری از زخم بستر حفرهای
داشتن حرکت و تغییر موقعیت مداوم در بستر بیماری، بهترین راه برای پیشگیری از زخم بستر حفرهای است.
از این‌رو، می‌توانید برای پیشگیری از زخم بستر حفرهای موارد زیر را انجام دهید:
- از پوشاندن لباس دکمه دار به بیمار اجتناب کرده و از جمع شدن رخت یا چروک شدگی رختخواب جلوگیری کنید.
- از استفاده از کوسن‌های دوناتی شکل خودداری کنید، چرا که این فرم از کوسن می‌تواند باعث وارد شدن فشار به مناطق اطراف شود.
- ملحفه و لباس بیمار را بطور مرتب تعویض کنید.
- پوست بدن بیمار به ویژه پوست نواحی استخوانی مثل تیغه‌های شانه و لگن را بطور مرتب و روزانه بررسی کنید.
- از ویلچر مخصوص که قابلیت زاویه دار شدن دارند برای کاهش فشار روی نواحی خاص، استفاده کنید.
- ارتفاع قسمت سری تخت را بیش از ۳۰ درجه بالا نبرید.
- در صورت امکان از بیمار بخواهید با استفاده از دسته‌های کنار ویلچر بطور متناوب حرکت شنا سوئدی انجام دهد.
- پوست بیمار را کاملا تمیز و خشک نگه دارید.
- حتما حداقل هر ساعت یکبار موقعیت بیمار و نحوه قرارگیری بدنش را تغییر دهید.
- از تشک و بالش مخصوص برای تخت بیمار استفاده کنید.
- می‌توانید برای محافظت از پوست فرد بیمار از کرم مرطوب کننده استفاده کنید.
پرسش‌های متداول
آیا امکان بهبودی کامل زخم بستر حفرهای وجود دارد؟
اگر بیمار تحت درمان مناسب قرار بگیرد، به طور کلی زخم بسترهای حفرهای عارضه قابل درمانی هستند. اما بهبودی کامل زخم بستر حفرهای می‌تواند تا ۲ سال نیز زمان‌بر باشد.
اگر زخم بستر حفرهای عفونی شده و درمانی صورت نگیرد، به ويژه در افرادی که بیماری زمینه‌ای داشته یا بدن ضعیفی دارند می‌تواند کشنده باشد.
آیا زخم بسترهای حفرهای باعث ایجاد درد می‌شوند؟
در زخم بستر درجه 3 و 4 بسته به شدت آسیب بافتی وارده، ممکن است بیمار کمی احساس درد داشته یا حتی به طور کلی به خاطر آسیب وارده به عصب ناحیه دردی حس نکند.
اگر زخم بستر به استخوان برسد چه اتفاقی می‌افتد؟
عفونت ناشی از زخم بستر می‌تواند به مفاصل و استخوان‌ها نیز برسد. عفونت مفصلی یا آرتریت سپتیک می‌تواند منجر به آسیب رسیدن به غضروف و بافت زیرین شود. عفونت استخوانی (استئومیلیت) نیز می‌تواند باعث اختلال در عملکرد مفاصل و اندام‌های ناحیه درگیر شده شود.
آیا استفاده از تشک زخم بستر در زخم بسترهای حفرهای ضروری است؟
بله برای مراقبت و پیشگیری از شدت نیافتن این زخمها بایستی فشار تا حداکثر میزان ممکن از روی این زخم بسترها برداشته شود. بنابراین استفاده از تشک زخم بستر در کنار دیگر درمانها توصیه میشود.
آیا افراد مبتلا به زخم بستر حفره ای باید رژیم غذایی خاصی داشته باشند؟
استفاده از انواع ویتامینها و پروتئینها در بهبودی زخم بستر بسیار موثر است لذا توصیه میشود تا با راهنمایی پزشک متخصص زخم یک رژیم غذایی مناسب برای بیمار در نظر داشته باشید.
