اهداف مراقبت از زخم شامل بازگرداندن پیوستگی و عملکرد بافت، کاهش عفونت، ترمیم با حداقل تغییر در زیبایی و امکان تشخیص زخمی است که نیاز به مراقبت مخصوص دارد. اصول مراقبت از زخم باید روی روش ترمیم آن تمرکز داشته باشد. مدیریت مناسب زخم قبل از بسته شدن آن امکان بهبود با عوارض ناچیز را می‌دهد. این امر شامل تمیز کردن، برداشتن لبه‌های زخم، بسته شدن زخم و جلوگیری از آسیب ثانویه می‌شود. در این مقاله ما اصول مراقبت از زخم را بررسی می‌کنیم.
اصول مراقبت از زخم
اصول اصلی مراقبت از زخم شناخته شده به صورت جهانی شامل موارد زیر می‌شود:
بند آوردن خونریزی
اولین قدم در مراقبت از زخم، رفع هموستاز (قطع خونریزی ناشی از آسیب) است. با هر نوع شکاف در سطح پوست، مقداری خونریزی ایجاد می‌گردد و باید قبل از هر گونه مداخله‌ای متوقف گردد. هرچند در اکثر موارد خونریزی خود به خود به وجود می‌آید، روش‌هایی مانند فشار دادن، بالا بردن اندام آسیب دیده، بخیه زدن و استفاده از تورنیکت ممکن است برای متوقف کردن خونریزی در زخمهای حادتر نیاز باشد.
بررسی و دسته‌بندی نوع زخم
مرحله ضروری دیگر در ترمیم موفق زخم، تشخیص نوع زخم است. زخم میتواند بر اساس مکانیزم آسیب، به پنج گروه تقسیم شود: بریدگی، ساییدگی، سوراخ شدن، پاره شدن و شکافتن. زخم بر اساس مدت زمان ترمیم آن به دو دسته تقسیم می‌شود: حاد و مزمن. زخمهای حاد معمولا بعد از چند هفته رفع می‌شوند، اما زخمهای مزمن زمان بیشتری برای ترمیم نیاز دارند. این زخم‌ها معمولا چند ماه تا چند سال زمان می‌برند تا ترمیم شوند. در این موارد، مراحل بعدی مراقبت از زخم به شدت متفاوت است.
تمیز کردن، شستشو و پانسمان زخم
تکنیک‌های مراقبت از زخم موضعی به طور منظم برنامه‌ریزی شده‌اند، برای دستیابی به نتایج ترمیمی مناسب زخم مهم هستند. تمیز کردن به موقع و مداوم زخم با حذف اجسام خارجی برداشتن بافت درگیر باعث می‌شود که محل زخم از بافت مرده و بدون عروق که احتمالا به عنوان محل عفونت منبع پاتوژنی است، پاک گردد.
اصول تمیز کردن و شستشوی زخم
نظافت زخم برای کاهش عفونت و تقویت بهبودی مهم است. پنج جنبه از تمیز کردن زخم وجود دارند:
- ضدعفونی کردن پوست اطراف زخم با ضدعفونی کننده
- اجازه ندهید که مواد شوینده و الکل به داخل زخم نفوذ کند.
- رفع آلودگی از زخم با برداشتن هر نوع جسم خارجی
- در صورت امکان برداشتن بافتی که از بدن خارج شده
- شستشوی زخم با سالین (آب نمک پزشکی)
- اگر هیچ نوع آلودگی مشهودی وجود نداشت، شست‌و‌شو با فشار پایین کافی است* (با دقت سالین را از محفظه استریل روی زخم بریزید)
- مصرف آنتی بیوتیک برای زخمهای با ریسک بالا یا نشانه‌های عفونت (از دستورات مصرف آنتی بیوتیک موضعی استفاده کنید)
- عوامل خطرناک در عفونت زخم شامل وجود جسم خارجی یا زخمهای شدیدا آلوده، گاز گرفتگی‌ها (از جمله گازگرفتگی انسانی)، زخمهای سوراخ شدگی و شکستگی‌های باز می‌شوند.
انتخاب پانسمان مناسب
انتخاب پانسمان بسته به نوع زخم پیچیده یا مزمن در هنگام درمان میتواند سخت باشد و بر اساس شرایط زخم متفاوت است. مثلا، رطوبت محیط زخم میتواند نشانه نیاز به نوعی از پانسمان و احتیاج به فشار منفی در طی پانسمان باشد. به عنوان یک قانون کلی، یک پانسمان خوب ساده‌ترین و مناسب‌ترین پانسمان در دسترس برای رفع نیاز‌های بیمار است. پانسمان باید از نظر فیزیکی و میکروبیولوژی از زخم محافظت کند، سمی نباشد، آلرژی ایجاد نکند و رطوبت مناسبی برای زخم ایجاد کند. پانسمان باید برای تشویق مصرف بیمار و اطمینان از اینکه تاثیری روی زندگی روزمره بیمار ندارد باشد.
اصول انتخاب پانسمان مناسب
پانسمان را بر اساس موارد زیر انتخاب کنید:
- توانایی حفظ رطوبت بستر زخم
- ماهیت و حجم ترشحات زخم
- نیاز به توجه به بار زیستی باکتری‌ها
- شرایط بافت در بستر زخم
- شرایط پوست اطراف زخم
- اندازه، عمق و محل زخم
- وجود حفره و یا آسیب
- اهداف شخصی
تعویض منظم پانسمان
بررسی مکرر زخم و عوض کردن پانسمان باید برای هر زخمی انجام شود. تعویض به موقع پانسمان زمانی است که پانسمان شروع به باز یا آلوده شدن کند. زمانی که پانسمان را تعویض می‌کنید، پرستاران با دادن دارو، از ایجاد درد یا ناراحتی برای بیمار اجتناب میکنند، استفاده از ماده از بین برنده چسب پانسمان و خیس کردن پانسمان قبل از برداشتن آن نیز از ایجاد درد جلوگیری می‌کند. در زخمهای پیچیده و مزمن، برای بررسی فرایند بهبود زخم ممکن است عکسبرداری انجام شود.
مصرف آنتی بیوتیک
هرچند مرسوم نیست، اما در مواردی که در هنگام پانسمان بررسی می‌شوند، ممکن است داروهای خوراکی و موضعی توسط پزشک و به منظور کمک به کنترل عفونت زخم تجویز گردند. اگر آنتی بیوتیک تجویز شود، باید برای کوتاه‌ترین مدت ممکن استفاده گردد و باکتری‌هایی هدف قرار گیرند که باعث ایجاد عفونت می‌شوند. برای زخمهای مزمن که در آنها دسته‌هایی از باکتری‌ها مشکوک به ایجاد عفونت هستند، پرستاران زخم را با محلول شستشوی ضد باکتریایی تمیز میکنند.
نکات ذکر شده، گام‌های اصلی مراقبت از زخم و پانسمان آن هستند. علاوهبراین موارد، نکات دیگری نیز وجود دارند که باتوجه به نوع زخم و شرایط بیمار می‌توان در نظر گرفت.
گام‌های تکمیلی مراقبت از زخم
نکات دیگری نیز وجود دارند که در مراقبت از زخم مهم هستند، اما در حوزه کاری مراقبین حرفه‌ای است و افراد عادی نمی‌توانند آنها را انجام دهند.
تنظیم گردش خون و رطوبت در محل زخم
جریان داشتن خون در محل زخم، یک عامل مهم برای موفقیت در ترمیم زخم می‌باشد. زیرا خون، اکسیژن و مواد مغذی حیاتی که در ترمیم زخم در ناحیه آسیب دخیل هستند را هدایت می‌کند. روش‌های معمول بهبود خونرسانی به زخم شامل ورز‌ش‌های متعادل و اجتناب از پانسمان‌ها و بانداژهای انسدادی در نزدیکی محل زخم می‌شوند. علاوهبراین، ثابت شده است که حفظ رطوبت زخم در بهبود سریع بافت پوست نقش دارد.
استفاده از بی‌حسی مناسب
بهبود زخم میتواند همراه با مقدار چشمگیری درد در زخمهای مزمن و حاد باشد. استفاده از مقدار کافی و مناسب مسکن یک اصل مهم در مراقبت از زخم است که همه متخصصان باید آن را رعایت کنند.
بخیه زدن و بستن زخم
بخیه زدن به بهبود زخم کمک می‌کند به اینصورت که لبه‌های زخم می‌توانند به صورت دستی مقابل هم قرار گیرند. چهار روش اصلی برای این کار وجود دارد:
- اگر هیچ عامل خطرناکی از نظر عفونت موجود نباشد، نوارهای چسبنده پوست مناسب هستند.
- چسب بافت میتواند برای پارگی‌های کوچک با لبه‌های روی هم استفاده شود ( این مورد برای کودکان مناسب است).
- بخیه معمولا برای پارگی‌های بزرگتر از 5 سانتی‌متر، زخمهای عمیق پوستی یا در مناطقی که مستعد کشیدگی، فشار یا خیس شدن هستند استفاده می‌شود.
- منگنه میتواند برای برخی از زخمهای پوست سر استفاده شود.
دیگر روش‌های درمانی با استفاده محدود که توسط متخصصان استفاده می‌شوند عبارتند از: اکسیژن درمانی هایپرباریک، الکتروتراپی، زخم درمانی فشار منفی و فاکتورهای رشد مجدد موضعی.
مراقبت از زخمهای باز
درمان باز زخم زمانی مناسب است که زخم را نتوان بست یا نباید بسته شود. در اینجا مثال‌هایی آورده می‌شود: جدا شدن پوست و سوختگی‌ها. این نوع زخم‌ها سخت‌تر هستند و نیاز به مراقبت حرفه‌ای بیشتری دارند.
مراقبت از زخم باز بر اساس پانسمان مجدد و در صورت نیاز برداشتن بافت تا زمان ترمیم زخم است. در درمان سنتی در ابتدا نیاز به پانسمان مرطوب به خشک می‌باشد. پانسمان‌های گازی مشبک اولیه به مکانیسم دبریدمان در هر تعویض بانداژ کمک میکنند. این پانسمان‌ها باید حداقل روزی یک بار تعویض گردند تا بستر بافت گرانوله شکل گیرد. بعد از اینکه بافت گرانوله ایجاد شد، پانسمان باید به خشک و نچسب تغییر کند تا بستر گرانوله ایجاد شده دچار مشکل نشود. درمان جدیدتر از ترمیم مرطوب زخم استفاده می‌کند تا سلول‌های خونی را سالم‌تر نگه دارد و به آنها امکان کمک به فرایند دبریدمان را به جای پانسمان خشک دهد.
عوامل موضعی در مراقبت از زخم باز | |
| شکر گرانوله |
|
| عسل
|
|
| نقره |
|
| آنتی بیوتیک‌ها |
|
| عوامل آنزیمی |
|
| بیولوژیکی (لاروی) |
|
نتیجه‌گیری
برای زخمهای حاد و مزمن چه سطحی یا پیچیده، می‌توان از اصول مراقبت از زخم به عنوان دستورالعملی برای اطمینان از ترمیم موفق زخم یا مراقبت کافی از بیمار استفاده کرد تا بیمار به زندگی راحت و آرام خود ادامه دهد. صرف نظر از سابقه متخصصان سلامت، به عنوان یک جنبه ضروری از پزشکی در بیمارستان‌ها یا مراقبت خانگی، مراقبت از زخم در حیطه حرفه‌ای آنها است. کلینیک ما، درمان‌های مراقبت از زخم را ارائه می‌دهد، بنابراین برای اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.
سوالات پرتکرار
انواع پانسمان‌های زخم چه هستند؟
- گاز یا پارچه، پانسمان‌های ساخته شده از جنس کتان نخ در انداز‌ها و اشکال مختلف هستند.
- فوم. پانسمان‌های فومی نرم هستند و پانسمان‌های نرم و لطیف برای زخم می‌باشند که از فوم پلی یورتان ساخته شده‌اند.
- فیلم شفاف
- هیدروکلراید
- هیدروژل
آیا ترشح زخم خطرناک است؟
ترشحات در بسیاری از زخمهای حاد و مزمن به عنوان بخشی از بهبودی ایجاد می‌گردد. این مورد نقش مهمی در روند بهبود زخم ایفا می‌کند:
- حاوی مواد مغذی، انرژی و عوامل رشد برای متابولیسم سلول‌ها است.
- حاوی سلول‌های سفید خونی با کیفیت بالا است.
- زخم را تمیز می‌کند.
- رطوبت محیط را حفظ می‌کند.
- تشکیل لایه اپیتلیال پوست را تقویت می‌کند.
بررسی، نوع، مقدار، رنگ و بوی ترشح زخم برای تشخیص هر تغییری مهم است. ترشح اضافی منجر به خیس شدن و تخریب پوست می‌شود، اما مقدار کم آن نیز میتواند منجر به خشک شدن بستر زخم گردد. این ترشح در زخمهای عفونی ممکن است چسبناک‌تر و بدبوتر باشد.
زمانی که پانسمان را بر میداریم موارد احتیاطی چه هستند؟
- به آرامی پانسمان را با سواب چسبی جدا کرده و بردارید تا از آسیب به پوست خودداری شود.
- چسب مناسب (مثلا سیلیکونی) را برای محافظت از پوست در نظر بگیرید.
- درد بیمار و نیاز به مسکن را قبل از تعویض پانسمان ارزیابی کنید.
چه نوع غذاهایی ترمیم زخم را تسریع میکنند؟
توصیههای غذایی مناسب باید به بیماران دارای زخمهای مزمن و حاد ارائه گردد، زیرا انتخاب غذا میتواند نتایج بهبودی زخم را مشخص کند. غذاهای غنی از آنتی اکسیدانها، ویتامینها و فلانوئیدهای زیستی باید بخش عمدهای از مصرف غذای روزانه بیماران باشند.
دلمه و اسکار (Slough and Eschar) چه هستند؟
بستر زخم ممکن است با بافت نکروزه (بافتی غیر مشهود که خون رسانی را کاهش می‌دهد)، دلمه (بافت مرده که معمولا زرد و کرمی است) یا اسکار (بافت نکروزه سفت، تیره و خشک) پوشیده شود. چنین بافت‌هایی مانع بهبودی زخم می‌شوند.
زخم سطح 4 چیست؟
زخم بستر سطح 4، زخم بزرگی است که در آن پوست به شدت آسیب دیده، عضله، استخوان و تاندون‌ها ممکن است از منافذ ایجاد شده در پوست مشهود باشند و بیمار را با خطر عفونت جدی یا حتی مرگ روبرو کنند.
چه مایعی برای پانسمان استفاده می‌شود؟
سواب‌های گازی در سالین نرمال خیس می‌شوند و اغلب به عنوان پانسمان برای زخمهای باز استفاده می‌گردند.
