برخورد طولانی مدت اشعه ماوراء بنفش خورشید (UV) به پوست می‌تواند باعث ایجاد آفتاب سوختگی و بروز ملانوم شود که خطرناک ترین نوع سرطان پوست به حساب می‌آید. آفتاب سوختگی در عرض یازده دقیقه می‌تواند رخ دهد و بهبودی آن بسته به شدت سوختگی، چند روز یا هفته طول می‌کشد. در صورتی که آفتاب سوختگی ملایم باشد می توان آن را با درمان خانگی تسکین داد، اما در صورت شدید بودن و بروز تاول باید به درمان کلینیکی روی آورد.
آفتاب سوختگی چیست؟
آفتاب سوختگی یکی از عوارض عدم استفاده از ضد آفتاب است. قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید باعث پیری زودرس، ایجاد چین و چروک، لکه و بالا رفتن احتمال ابتلا به سرطان پوست می‌گردد. حتی چشم‌ها نیز ممکن است در اثر تابش نور خورشید آسیب ببینند و قرمز، خشک و دردناک شوند. همچنین احساس وجود شن و ماسه در چشم از دیگر علائم خشکی و آفتاب سوختگی چشم می‌باشد. قرار گرفتن مداوم و مستمر در معرض نور خورشید می‌تواند باعث ناخنک چشم، آب مروارید و تباهی لکه زرد (دژنراسیون ماکولا) شود و نابینایی را در پی داشته باشد.
علائم آفتاب سوختگی
آفتاب سوختگی برعکس سایر انواع سوختگی‌ها بلافاصله بروز نمی‌کند. معمولاً حدود چهار ساعت طول می‌کشد تا علائم شروع شوند. سپس طی 24 تا 36 ساعت شدت آن بیشتر می‌شود. و ظرف 3 تا 5 روز علائم برطرف می‌گردند.
از جمله علائم آفتاب سوختگی موارد زیر می‌باشد:
- پوست قرمز، گرم و حساس
- تورم پوست
- تاول
- سردرد
- تب
- تهوع
- خستگی
معمولاً درد ایجاد شده به علت آفتاب سوختگی 6 تا 48 ساعت پس از تماس با نور خورشید شدیدتر می‌شود و پوست طی 3 تا 8 روز لایه برداری می‌شود.
آفتاب چگونه به پوست آسیب می‌زند؟
بیشتر افراد تا اندازه‌ای با آفتاب سوختگی آشنایی دارند و می‌دانند هنگامی که پوست در معرض تابش مستقیم نور خورشید قرار بگیرد، قرمز و ملتهب می‌شود و در نهایت دچار آفتاب سوختگی می‌گردد. اما در واقع روند آفتاب سوختگی کمی پیچیده تر است.
اشعه‌ی فرابنفش خورشید دارای سه طول موج UVA ،UVB و UVC است. نور UVC به سطح زمین نمی‌رسد. اما نور UVA و UVB می‌توانند از لباس بگذرند و به پوست آسیب جدی وارد نمایند. آفتاب سوختگی نشانه‌ی قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید است، اما علائم آن همیشه قابل دیدن نیست. همچنین اشعه‌ی فرابنفش این قابلیت را دارد روی DNA تأثیر بگذارد و منجر به پیری پوست شود و در بلند مدت باعث ایجاد یکی از جدی ترین انواع سرطان پوست یعنی ملانوم گردد.
زمان شروع آفتاب سوختگی به عوامل زیر بستگی دارد:
- نوع پوست
- شدت نور خورشید
- مدت زمان قرار گرفتن در معرض نور خورشید
افرادی که پوست روشنی دارند و در مناطق آفتابی، حمام آفتاب می‌گیرند بیشتر در معرض آفتاب سوختگی قرار دارند تا افراد با پوست تیره.
کسانی که بیشتر در خطر آفتاب سوختگی هستند
داشتن ویژگی‌های زیر فرد را بیشتر در خطر آفتاب سوختگی قرار می دهد:
- پوست سفید و موی قرمز
- سابقه آفتاب سوختگی
- زندگی یا مسافرت در محیط آفتابی، گرم یا در ارتفاعات
- کار در در هوای آزاد
- خیس شدن بدن به علت شنا کردن یا استفاده از روغن بچه. پوست مرطوب در مقایسه با پوست خشک بیشتر دچار آفتاب سوختگی می شود.
- مصرف الکل و فعالیت‌های تفریحی در فضای باز
- قرار دادن پوست در معرض نور مستقیم خورشید یا نور مصنوعی مانند تخت برنزه
- مصرف داروهایی که حساسیت به نور و احتمال آفتاب سوختگی را افزایش می‌دهند.
چه زمانی برای آفتاب سوختگی به متخصص مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهده‌ی علائم زیر به متخصص زخم و سوختگی مراجعه نمایید:
- تاول‌های درشت
- تاول روی صورت، دست‌ها یا اندام تناسلی
- تورم شدید نواحی آفتاب سوخته
- بروز علائم عفونت مانند تاول‌های چرکی
- شدت یافتن درد، سردرد، کاهش هوشیاری، تهوع، تب یا لرز
- بدتر شدن علائم با وجود درمان در خانه
- درد چشم یا تغییر در بینایی
در صورتی که آفتاب سوختگی شدید باشد باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
علائم آفتاب سوختگی شدید شامل موارد زیر می‌باشد:
- تب بالای 103 فارنهایت (39.4 درجه سانتیگراد) به همراه استفراغ
- گیجی و کاهش هوشیاری
- عفونت
- دهیدراته شدن یا کم آبی بدن
- پوست سرد، سرگیجه یا ضعف
تشخیص آفتاب سوختگی
تشخیص آفتاب سوختگی از طریق معاینه انجام می‌شود، همچنین پزشک ممکن است از شما سؤالاتی در مورد علائم، سابقه‌ی آفتاب سوختگی، داروهای مصرفی و قرار گرفتن در معرض پرتو فرابنفش بپرسد.
در صورتی که مدت کوتاهی پس از برخورد نور خورشید به پوست، علائم آفتاب سوختگی را مشاهده کردید به متخصص زخم و سوختگی مراجعه کنید. پزشک ممکن است برای تشخیص، از آزمایش‌های تخصصی استفاده نماید. آزمایش به این صورت است که مناطقی از پوست به صورت کنترل شده در معرض اشعه UVA و UVB قرار می‌گیرند. در صورتی که پوست به آزمایش واکنش نشان دهد نشان دهنده‌ی حساسیت به نور خورشید است.
انواع درمان آفتاب سوختگی
آفتاب سوختگی معمولاً شدت زیادی ندارد و با درمان‌های خانگی می‌توان آن را برطرف کرد. هرچند برای درمان آفتاب سوختگی نیازی به درمان کلینیکی نیست، اما بهتر است ابتدا با یک متخصص در این زمینه مشورت کنید.
مراقبت‌های اولیه و خانگی برای درمان آفتاب سوختگی
در قدم اول این درمان‌های خانگی می‌توانند به بهبود آفتاب سوختگی و تسکین درد کمک نمایند:
- دوش آب سرد بگیرید تا درد ناشی از آفتاب سوختگی تسکین یابد سپس به آرامی خود را خشک نمایید. بگذارید کمی آب روی پوست شما باقی بماند. از مرطوب کننده استفاده کنید تا مانع خشکی پوست شما شود.
- استفاده از از مرطوب کننده‌های حاوی آلوئه ورا یا سویا برای تسکین پوست آفتاب سوخته مفید است. همچنین می‌توانید از پماد هیدروکورتیزون برای نواحی خاصی از پوست که بیشتر درگیر آفتاب سوختگی شده‌اند استفاده کنید. از محصولات “-کائین” دار، مانند بنزوکائین برای درمان آفتاب سوختگی استفاده نکنید، زیرا باعث سوزش پوست و واکنش‌های آلرژیک می شوند.
- می توانید از آسپرین یا ایبوپروفن نیز برای کاهش تورم و قرمزی استفاده نمایید.
- به مقدار کافی آب مصرف کنید. آفتاب سوختگی آب و مایعات بدن را به سطح پوست می‌آورد و باعث کم آبی سایر نقاط بدن می‌شود.
- صبر کنید تاول‌ها خود به خود بهبود یابند. تاول نشانه‌ی آفتاب سوختگی درجه دو است و از عفونت جلوگیری می‌کند بنابراین از خالی کردن آنها خودداری نمایید.
- در صورت آفتاب سوختگی، از پوست خود بیشتر مواظبت کنید. از لباس‌های پوشیده و ضخیم استفاده نمایید.
در صورتی که با روش‌های خانگی نتوان آفتاب سوختگی را درمان کرد باید به پزشک مراجعه کرد.
پزشکان ممکن است از روش‌های زیر برای درمان آفتاب سوختگی استفاده نمایند:
استفاده از پانسمان هیدروکلوئیدی و فومی
پانسمان‌های هیدروکلوئیدی قابلیت جذب بالایی دارند و حاوی ذرات کلوئیدی مانند متیل سلولز، ژلاتین یا پکتین می‌باشند که با تبدیل شدن به حالت ژل مانند ترشحات را جذب می‌کنند. این پانسمان‌ها خاصیت چسبندگی قوی‌ای دارند. پانسمان‌های فومی کمتر چسبنده هستند و از یک پانسمان فیلم با روکش ژل یا پلی اورتان تشکیل شده‌اند و قابلیت جذب مایعات را دارند. بنابراین این پانسمان‌ها به تاول و زخم نمی‌چسبند و به راحتی جدا می‌شوند. پانسمان‌های هیدروکلوئیدی و فومی برای تسکین آفتاب سوختگی ملایم و درجه دو کاربرد دارند.
لیزر درمانی
لیزر درمانی سرد، نوعی لیزر تراپی کم توان است که از امواج نوری برای تحریک بازسازی سلول‌ها و بهبود آفتاب سوختگی استفاده می‌شود. دلیل اینکه به این روش لیزر درمانی سرد گفته می‌شود این است که سطوح نور استفاده شده در این روش پایین‌تر از لیزرهایی است که برای از بین بردن تومورها مورد استفاده قرار می‌گیرند و در حدی نیست که باعث گرم شدن بافت‌های بدن شود. مطالعات نشان داده‌اند لیزردرمانی سرد می‌تواند علائم انواع سوختگی مانند آفتاب سوختگی را کاهش دهد.
اوزون تراپی
اوزون یک گاز بی رنگ و طبیعی است که از سه اتم اکسیژن تشکیل شده است. باور بر این است تزریق داخل وریدی آن اثرات درمانی مثبتی دارد. مطالعات نشان داده‌اند که اوزون تراپی می‌تواند در روند درمان زخم‌های آفتاب سوختگی درجه دو، و به طور کلی درمان آفتاب سوختگی موثر و ایمن باشد.
پیوند پوست
آفتاب سوختگی درجه یک و ملایم خود به خود برطرف می‌شود، اما آفتاب سوختگی درجه دوم و عمیق تر برای درمان سریعتر و برای اینکه اسکار به جا نگذارند نیاز به پیوند پوست دارند. در صورت سوختگی گسترده، ممکن است فرد به بیش از یک عمل جراحی پیوند پوست نیاز داشته باشد.
پیوند پوست شامل مراحل زیر می‌باشد:
- برداشتن پوست از ناحیه آسیب دیده
- انتخاب ناحیه‌ی اهدا کننده که قرار است پوست سالم از آنجا برداشته شود.
- انتقال پیوند از ناحیه‌ی اهدا کننده به ناحیه‌ی آسیب دیده
- قرار دادن پیوند روی ناحیه‌ی آسیب دیده با جراحی
مشکلات ناشی از بی‌توجهی به آفتاب سوختگی
برخورد طولانی مدت نور خورشید به پوست باعث آفتاب سوختگی و بالا رفتن خطر ابتلا به بیماری‌ها و آسیب‌های پوستی می‌گردد که از جمله‌ی آنها می‌توان به پیری زودرس پوست (photoaging) و سرطان پوست اشاره کرد.
پیری زودرس پوست
قرار گرفتن مکرر در معرض نور خورشید و بروز آفتاب سوختگی‌های پی در پی باعث تسریع روند پیری پوست می‌شود که به آن فتوایجینگ (photoaging) یا پیری نوری نیز گفته می‌شود و باعث بروز مشکلات زیر می گردد:
- ضعیف شدن بافت پیوندی و کاهش خاصیت ارتجاعی پوست
- چین و چروک عمیق
- پوست خشک و زبر
- رگه‌های قرمز کوچک روی گونه، بینی و گوش
- کک و مک روی صورت و شانه
- لکه‌های تیره یا تغییر رنگ یافته‌ی پوستی (ماکول) روی صورت، پشت دست، بازو، سینه و پشت که لکه‌های پیری (solar lentigines) نامیده می‌شوند.
ضایعات پوستی
ضایعات پوستی پیش سرطانی، لکه‌های زبر و پولکی هستند که به علت تابش مستقیم نور خورشید در سر، صورت، گردن و دست افرادی که پوستشان به راحتی دچار سوختگی می‌شود ایجاد می‌شوند و ممکن است به سرطان پوست منجر گردند. به این ضایعات کراتوز اکتینیک یا کراتوز خورشیدی نیز گفته می‌شود.
سرطان پوست
برخورد نور خورشید به پوست و قرار گرفتن مکرر در مقابل آن حتی اگر به آفتاب سوختگی منجر نشود می‌تواند روی DNA تأثیر بگذارد و احتمال ابتلا به انواع سرطان پوست از جمله ملانوما را افزایش دهد. آفتاب سوختگی در دوران کودکی و بلوغ می‌تواند در بزرگسالی خطر ابتلا به ملانوما را افزایش دهد. سر، صورت، لب، گوش، گردن، سینه، بازو، دست، پا و پشت بیشتر در معرض ابتلا به سرطان پوست قرار دارند.
سرطان پوست ممکن است به شکل زخم باشد و خونریزی کند، پوسته شود و بعد از بهبودی موقت، مجدداً باز شود. یا مانند ملانوما، ممکن است خال‌ها تغییر کنند یا یک خال جدید ایجاد شود.
در صورت مشاهده‌ی علائم زیر به پزشک مراجعه کنید:
- رشد غیر طبیعی پوست
- تغییرات نگران کننده‌ی پوست
- تغییر در خال‌های پوستی
- خوب نشدن زخم‌ها
پیشگیری از آفتاب سوختگی
به نکات زیر توجه کنید تا از پوست خود در برابر اشعه‌ی فرابنفش محافظت کنید و خطر ابتلا به سرطان پوست را کاهش دهید.
- از تابش مستقیم نور خورشید خود را دور نگه دارید. تابش نور خورشید از ساعت 10 صبح تا 2 بعد از ظهر معمولاً شدیدتر است. سعی کنید در این ساعات بیرون نروید یا در سایه قرار بگیرید.
- از لباس‌هایی استفاده کنید که شما را در برابر نور خورشید ایمن نگه دارند. مانند پیراهن آستین بلند، شلوار، کلاه لبه پهن و عینک آفتابی محافظ اشعه UV. در صورت امکان، هنگام قرار گرفتن در مقابل نور خورشید لباس‌هایی بپوشید که دارای برچسب محافظت در برابر پرتو فرا بنفش (UPF) هستند.
- از ضد آفتاب‌های مقاوم به آب و با اس پی اف 30 (SPF 30hs)، یا بالاتر استفاده نمایید تا در مقابل هر دو اشعه UVA و UVB از پوست محافظت نمایند.
- هنگام قرار گرفتن در فضای باز، حتی در هوای ابری، از ضد آفتاب استفاده نمایید.
- از مقادیر مناسب ضد آفتاب استفاده کنید و به میزانی ضد آفتاب به پوست خود بمالید که کل پوست را بپوشاند نه نواحی‌ای که توسط لباس پوشیده شده‌اند.
- به بالای پاها، گردن، گوش ها و سرتان نیز ضدآفتاب بزنید.
- هنگامی که بیرون هستید هر دو ساعت ضد آفتاب خود را مجدد روی پوست اعمال کنید.
- هنگام قرار گرفتن در معرض آب، برف و شن بیشتر از پوست خود محافظت کنید، زیرا در این محیط‌ها اشعه‌های مضر خورشید بازتاب می‌شوند و خطر آفتاب سوختگی بیشتر است.
- از سولاریوم و تخت‌های برنزه کننده استفاده نکنید، زیرا احتمال ابتلا به سرطان پوست و پیری زودرس را افزایش می‌دهند.
- اگر می خواهید پوست خود را برنزه کنید، از کرم برنزه کننده استفاده نمایید و مصرف ضد آفتاب را قطع نکنید.
- به طور منظم پوست خود را وارسی کنید تا در صورت وجود علائم سرطان، زودتر تشخیص داده شود. در صورت مشاهده‌ی هر گونه تغییر، خارش، خونریزی یا ظهور لکه‌های مشکوک به پزشک مراجعه نمایید.
سوالات متداول
بهترین کرم برای درمان آفتاب سوختگی چیست؟
ژل ضد اسکار جای جوش و زخم درما (Therapeutic Derma E Scar Gel) ظاهر برآمده و متورم پوست را بهبود می‌بخشد و برای برطرف کردن علائم آفتاب سوختگی، تتو و زخم‌های جراحی کاربرد دارد.
چه مدت طول می‌کشد آفتاب سوختگی بهبود یابد؟
بسته به شدت آفتاب سوختگی ممکن است سه روز برای آفتاب سوختگی ملایم و 5 روز برای آفتاب سوختگی متوسط زمان لازم باشد.
آیا آفتاب سوختگی در شب بدتر می‌شود؟
از آنجایی که ممکن است ظهور علائم آفتاب سوختگی یک تا سه روز طول بکشد، بنابراین ممکن است در طول شب نیز ادامه یابد و حس شود.
آیا دوش آب گرم باعث شدت یافتن آفتاب سوختگی می‌شود؟
بله. دوش گرفتن با آب گرم باعث شدید شدن آفتاب سوختگی و دوش آب سرد باعث بهبود آفتاب سوختگی می‌شود.
آیا شدت آفتاب سوختگی در روز دوم بیشتر می‌شود؟
علائم اولیه‌ی آفتاب سوختگی شامل احساس گرما، قرمزی و درد می‌باشد که معمولاً طی 24 تا 36 ساعت پس از برخورد نور خورشید با پوست، شدت می‌یابند.
آیا آفتاب سوختگی با پوشیدن لباس بدتر می‌شود؟
پرتو فرابنفش می‌تواند از لباس بگذرد و به پوست آسیب برساند و منجر به آفتاب سوختگی شود. بنابراین بهتر است از لباس‌های آستین بلند یا لباس های مقاوم در برابر UV استفاده شود.
آیا لباس رنگ سیاه از آفتاب سوختگی جلوگیری می‌کند؟
رنگ‌های تیره پرتو فرابنفش را جذب می‌کنند و آن ها را به دام می‌اندازند، بنابراین پوشیدن لباس‌های آبی تیره، سیاه و قرمز تیره در مقایسه با رنگ‌های سفید یا پاستیلی، برای جلوگیری از آفتاب سوختگی بهتر عمل می‌کنند.
