سوختگی جزو شایع‌ترین آسیب دیدگی‌هایی است که ممکن است برای هرکسی اتفاق بیفتد. آسیب ناشی از سوختگی از تحریک جزئی و خفیف پوست گرفته تا تخریب کامل عضلات، تاندون‌ها و حتی استخوان‌ها را شامل می‌شود. متخصصین حوزه پزشکی، انواع سوختگی را بر اساس شدت آنها طبقه بندی می‌کنند که از سوختگی درجه یک شروع شده و زمانی که آسیب بیشتری وارد کرده باشد سوختگی درجه دو، اگر چنانچه هر دو لایه پوست تحت تاثیر سوختگی باشند به آن سوختگی درجه سه و نهایتاً، اگر بافت ماهیچه، تاندون‌ها و حتی استخوان آسیب دیده باشد به آن سوختگی درجه چهار گفته می‌شود.
سوختگی درجه چهار می‌تواند در اثر حرارت، برخورد با مواد شیمیایی، سوختگی ناشی از برق گرفتگی یا تشعشعات هسته‌ای ایجاد شود. شایع‌ترین موارد، سوختگی‌هایی هستند که در اثر برخورد با مایع یا بخار داغ، آتش سوزی ساختمان یا در اثر مایعات و گازهای قابل اشتعال ایجاد می‌شوند. از اینرو، این سطح از آسیب وارده کاملاً جدی بوده و برای حفظ جان فرد به کمک‌های اولیه فوری و مراقبت‌های پزشکی مناسب نیاز خواهد بود.
اکثریت افرادی که دچار سوختگی درجه چهار می‌شوند، پس از درمان زنده می‌مانند، اما ممکن است در برخی موارد نیاز به قطع عضو باشد. از طرفی، درمانی جامع یا تکمیلی برای دوره طولانی مدتی پس از حادثه نیز الزامی خواهد بود.
کمک‌های اولیه بعد از سوختگی درجه چهار
سوختگی‌های شدیدی مانند سوختگی درجه چهار نیاز به اقدامات پزشکی فوری داشته و حتی می‌توانند کشنده بوده و به آسیب‌های جدی منجر شوند. در حین زمان انتظار برای رسیدن اورژانس می‌توانید با انجام اقدامات زیر به مصدوم کمک کنید:
در صورت امکان، ناحیه یا عضو آسیب دیده بدن را بالای قلب قرار دهید.
ناحیه آسیب دیده را با یک باند یا پارچه شل بپوشانید.
ملحفه یا پتوی سبکی روی مصدوم بکشید، بویژه اگر دمای بدن فرد مصدوم به دلیل کاهش فشار خون سرد به نظر برسد.
ناحیه را با آب شستشو دهید (فقط برای سوختگی‌های ناشی از مواد شیمیایی)
اقداماتی که نباید انجام دهید نیز به اندازه اقداماتی که باید انجام دهید مهم و حیاتی هستند. حین انتظار برای رسیدن کمک‌های پزشکی، از اقدامات زیر بپرهیزید:
بر روی سوختگی یخ قرار ندهید.
کرم یا پمادی روی محل سوختگی نمالید.
لباس‌هایی که به محل سوختگی چسبیده‌اند را جدا نکنید.
پوست ناحیه را جدا نکنید یا تاول‌ها را نترکانید.
چه مواردی می‌توانند منجر به سوختگی درجه چهار شوند؟
سوختگی درجه چهار غالباً در پی تصادفات وسایل نقلیه موتوری، حوادث کاری یا انفجار رخ میدهد. با این حال، شایع‌ترین علل این نوع سوختگی بر اساس اجزا و عوامل ایجاد کننده اعم از سوختگی ناشی از حرارت، سوختگی با مواد شیمیایی، سوختگی ناشی از برق گرفتگی، سوختگی ناشی از تشعشعات هسته‌ای و سوختگی ناشی از اصطکاک شناسایی می‌شوند.
سوختگی ناشی از حرارت یا سوختگی خشک
سوختگی درجه چهار ناشی از حرارت در اثر برخورد آتش، آب جوش، بخار یا تماس با جسم داغ ایجاد می‌شود. سوختگی‌های خشک ناشی از مایعات داغ نیز جزو شایع‌ترین انواع سوختگی در کودکان هستند. در افراد بزرگسال نیز موارد سوختگی ناشی از حرارت غالباً در اثر برخورد مستقیم با آتش رخ میدهد.
سوختگی‌های شیمیایی
اصلی‌ترین علت ایجاد سوختگی درجه چهار، اسیدها یا سایر مواد شیمیایی سمی هستند. مواد شیمیایی می‌توانند باعث ایجاد شدیدترین نوع سوختگی شوند که آسیب آن تا استخوان‌ها نیز پیشروی می‌کند.
سوختگی‌های الکتریکی
این نوع سوختگی از یک شوک الکتریکی (برق گرفتگی) تا سوختگی ناشی از برخورد با یک عنصر گرمایشی الکتریکی داغ متغیر است. سوختگی‌های الکتریکی عمدتاً در محیط‌های صنعتی شایع‌تر هستند.
سوختگی ناشی از تشعشعات
این نوع سوختگی در مواقع قرار گرفتن در معرض اشعه رادیو اکتیو یا آفتاب سوختگی شدید ناشی از قرار گرفتن بیش از حد در معرض نور خورشید یا یک عنصر برنزه کننده دیده می‌شود.
سوختگی اصطکاکی
سوختگی پوستی ناشی از سایش پوست به زمین در تصادفات جاده‌ای جزو شایع‌ترین نوع سوختگی اصطکاکی است، اما به‌طور کلی سوختگی اصطکاکی شامل هرگونه سوختگی ناشی از تماس پوست با جسم سخت می‌شود.
علائم و نشانه‌های سوختگی درجه چهار
در سوختگی‌های شدید و عمیق، معمولاً پوست سفید، سیاه، قهوه‌ای، زغالی یا حالت چرمی دارد و در اغلب موارد، اسکار (بافت نکروزه سیاه رنگ و خشک) در اطراف زخم ایجاد می‌شود. برخلاف سوختگی درجه یک یا دو، سوختگی درجه چهار دردناک نیست به این دلیل که در این نوع سوختگی، آسیب وارده به عصب‌های مسئول ارسال سیگنال درد به مغز نیز رسیده است.
این آسیب عصبی ناشی از سوختگی حتی اوضاع را خطرناک‌تر می‌کند. چرا که حس نکردن درد به این معنی نیست که سوختگی جدی و خطرناک نیست. با این حال، در سوختگی‌های شدید و عمیق نیز لایه‌های مختلفی از پوست و بافت زیرین آسیب می‌بینند که ممکن است همچنان دردناک باشند.
درمان سوختگی درجه چهار
طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت (WHO)، در تمامی موارد سوختگی‌های شدید و عمیق بستری شدن مصدوم الزامی است. هر فردی که دچار سوختگی شدید و عمیق یا سوختگی بیش از 10 درصد از بدن می‌شود، باید برای درمان در بخش سوختگی بیمارستان بستری شود. سوختگی شدید و عمیق بدون جراحی بهبود نیافته و نیاز به درمان و مراقبت پزشکی طولانی مدت از جای زخم دارد. روش درمانی مورد استفاده نیز به وسعت، شدت و محل سوختگی بستگی دارد. سلامتی عمومی فرد و علت سوختگی نیز در تعیین روش درمانی نقش بسزایی خواهند داشت.
موارد زیر از جمله روش‌هایی هستند که برای درمان سوختگی شدید و عمیق استفاده می‌شوند:
پیشگیری از کزاز
به افرادی که با سوختگی عمیق و شدیدتر از سطحی به بیمارستان منتقل می‌شوند، واکسن پروفیلاکسی کزاز تزریق می‌شود. دوز تزریقی به این بستگی دارد که آیا فرد مصدوم دوز اولیه یا تقویت کننده واکسن را پیشتر دریافت کرده یا خیر.
پاکسازی و دبریدمان اولیه زخم
ابتدا پوست با استفاده از آب یا محلول نمک شستشو داده و تمیز می‌شود، سپس پوست و بافت مرده از ناحیه دچار سوختگی شده برداشته می‌شود.
مایعات اضافی
افرادی که دچار سوختگی عمیق و شدید می‌شوند، از طریق تزریق داخل وریدی، درون وریدی یا IV مایعات اضافی دریافت می‌کنند تا فشار خون آنها متعادل شده و از تشنج جلوگیری شود.
دارو
در موارد سوختگی عمیق و شدید از انواع مختلفی از داروها برای درمان استفاده می‌شود که شامل موارد زیر هستند:
- داروهای مسکن یا ضد درد
- آنتی بیوتیک‌ها
- داروهای ضد اضطراب
جراحی
در اغلب موارد سوختگی عمیق و شدید به تعدادی عمل جراحی برای برداشتن بافت سوخته نیاز خواهد بود که این جراحی‌ها در اسرع وقت انجام می‌شوند.
پیوند پوست
پس از برداشته شدن پوست مرده ناحیه، عمل پیوند پوست برای پوشاندن زخم انجام می‌شود. پیوند پوست شامل پیوند پوست طبیعی، پوست مصنوعی و اپیدرم رشد کرده در محیط آزمایشگاه می‌شود.
کمک به تنفس
برای کمک به تنفس بهتر فرد مصدوم، از دستگاه اکسیژن و گاهاً نیز از قرار گیری لوله در نای استفاده می‌شود. سوختگی‌هایی که صورت و گردن فرد را درگیر می‌کنند، ممکن است منجر به تورم گلو و اختلال در تنفس فرد شوند. از طرفی، افرادی که در محل حادثه دود استنشاق کرده باشند نیز ممکن است به اقدامات کمکی تنفسی نیاز داشته باشند.
لوله تغذیه
این مرحله بخش حیاتی از درمان و بهبودی بیمار است. بدن فرد مصدوم به‌دلیل افت دما، سایر اثرات تروما و برای بازسازی بافت، به دریافت انرژی مضاعف نیاز دارد. چنانچه مصدوم به‌دلیل شدت جراحات وارده قادر به غذا خوردن نباشد (عدم توانایی بلع و نوشیدن) ممکن است از لوله تغذیه برای او استفاده شود.
فیزیوتراپی و کاردرمانی
برای مصدومان سوختگی که آسیب جدی به مفاصل و سایر اندام‌های آنها وارد شده یا نیاز به بستری بودن طولانی‌مدت در بیمارستان دارند، فیزیوتراپی بخش مهمی از برنامه درمانی خواهد بود. فیزیوتراپی می‌تواند به بهبود دامنه حرکتی و تقویت عضلات تضعیف شده مصدوم کمک کرده و همچنین کشش پوست به‌منظور راحت‌تر شدن حرکات فرد را بهبود بخشد. کاردرمانی نیز برای کمک به مصدوم جهت انجام امورات روزمره خود حین مرخص شدن از بیمارستان انجام می‌شود.
جراحی پلاستیک
سوختگی شدید و عمیق منجر به ایجاد زخم یا اسکار وسیع و دائمی می‌شود. از اینرو پس از بهبودی فرد، ممکن است از جراحی پلاستیک به‌منظور بازیابی زیبایی استفاده شود.
مشاوره و کمک‌های اولیه روانشناختی
دریافت مشاوره و کمک‌های اولیه روانشناختی برای کمک به مقابله با تأثیرات عاطفی ناشی از تروما و حادثه، می‌تواند اهمیت بالایی در روند درمانی و بهبودی داشته باشد.
مدیریت درد
مدیریت درد شامل اقداماتی است که برای کمک به مقابله با درد مزمن ناشی از جراحات وارده انجام می‌شوند. مدیریت درد شامل اقداماتی است که می‌تواند تا هفته‌ها و شاید تا سال‌ها ادامه دار باشند.
درمان سوختگی شدید و عمیق پس از مرخص شدن از بیمارستان در منزل نیز ادامه خواهد داشت. علاوه بر سایر روش‌های درمانی فوق الذکر، ممکن است زخم مصدوم نیاز به پاکسازی و پانسمان مداوم داشته باشد. از اینرو می‌توان از کمک پرستار در منزل بهره گرفت یا به مطب پزشک مراجعه کرد. آموزش دیدن اعضای خانواده در خصوص نحوه تمیز کردن و پانسمان زخم نیز می‌تواند مفید واقع شود.
توانبخشی
برجا ماندن جای زخم و اسکاری که از حیث فیزیکی ناتوان کننده بوده و از لحاظ زیبایی تأثیرات منفی دارند، از جمله شایع‌ترین عواقب ناشی از سوختگی‌های شدید و عمیق هستند. در اغلب موارد چنین اسکارهایی برای بهبودی نیاز به جراحی پلاستیک دارند. گاهاً سال‌ها پس از پیوند اولیه پوست، جراحی پلاستیک برای آزاد کردن چسبندگی مفاصل و دستیابی به نتایج مطلوب زیبایی شناسی انجام می‌شود. در واقع با تمامی این اقدامات ممکن است نتیجه کار هرگز به بی عیب و نقصی دوران قبل از آسیب دیدگی بیمار نباشد. اکثریت اسکارهای ناشی از سوختگی ناخوشایند بوده و ظاهر خوبی ندارند، از اینرو اگرچه بیمار امیدوار به بهبودی کامل است، اما معمولاً ترمیم کامل ناحیه آسیب دیده امکان پذیر نیست.
سوختگی نیاز به مراقبت ویژه دارد. از قرارگیری زخم سوختگی در معرض نور خورشید باید اجتناب شود و از کرم ضد آفتاب استفاده شود. از آنجایی که ممکن است در موارد سوختگی شدید و عمیق، غدد عرق، غدد چربی و فولیکول‌های مو از بین بروند، احتمالاً به استفاده از لانولین و سایر کرم‌ها و لوسیون‌های نرم‌کننده بر روی پوست زخم‌دار به‌منظور جلوگیری از خشکی و ترک خوردگی و کاهش خارش پوست نیاز باشد.
اکثریت افرادی که قربانی سوختگی شدید می‌شوند، برای بازیابی یا حفظ تحرک مفاصل آسیب‌دیده خود باید سال‌ها فیزیوتراپی انجام دهند. از طرفی، این افراد برای مقابله با ظاهر تغییر یافته و ناتوانی‌های جسمی خود به مشاوره و کمک روانشناختی طولانی مدت نیاز دارند. با این حال، دوستان و اعضای خانواده فرد مصدوم نیز می‌توانند به اندازه متخصصین حوزه پزشکی در تسهیل تحمل این شرایط نقش موثری داشته باشند.
مشکلات و عوارض جانبی احتمالی سوختگی درجه چهار
سوختگی شدید و عمیق نه تنها از حیث جسمانی بلکه از نظر عاطفی و احساسی نیز می‌تواند یک آسیب جدی و ویرانگر باشد. این امر نیز نه تنها فرد مصدوم بلکه کل خانواده را درگیر می‌کند. افرادی که دچار سوختگی شدید می‌شوند ممکن است با مشکلاتی نظیر قطع عضو، تغییر چهره، از دست دادن تحرک، جای زخم و عفونت‌های مکرر مواجه باشند، چرا که توانایی مقابله با عفونت در پوست آنها کاهش یافته است. علاوه بر این، سوختگی شدید می‌تواند با تأثیر بر بافت عضلانی بر هر ناحیه دیگر از بدن نیز تاثیر منفی داشته باشد.
همچنین، سوختگی می‌تواند مشکلات عاطفی و عوارض جانبی دیگری نظیر افسردگی، کابوس‌های شبانه یا یادآوری مکرر حادثه تلخ را به‌دنبال داشته باشد. حتی از دست دادن یکی از دوستان یا اعضای خانواده یا دارایی در پی آتش سوزی نیز می‌تواند فرد را متحمل بار روانی منفی زیادی سازد.
نتیجه گیری
سوختگی درجه چهار بسیار جدی و خطرناک است، چرا که این نوع سوختگی می‌تواند به لایه‌های عمیق پوست نفوذ کند. از طرفی باید به‌خاطر داشته باشید که برخلاف سوختگی درجه یک یا دو، سوختگی درجه چهار دردناک نیست به این دلیل که در این نوع سوختگی، آسیب وارده به عصب‌های مسئول ارسال سیگنال درد به مغز نیز رسیده است.
تأخیر بیشتر در درمان نیز خطر تهدید جان مصدوم و از دست دادن گردش خون و آسیب اندام را افزایش میدهد و حتی ممکن است به قطع عضو نیز منجر شود.
با این حال، خبر خوش این است که علم پزشکی در درمان سوختگی پیشرفت بسیاری داشته است.
بنا به اعلام موسسه ملی علوم پزشکی عمومی ایالات متحده آمریکا، حتی افرادی که 90 درصد از بدنشان درگیر سوختگی بوده نیز شانس زنده ماندن دارند هرچند که آسیب دائمی وارده ناگزیر رخ خواهد بود.
چنانچه فردی در اطراف شما دچار سوختگی شدید و عمیق شود، فوراً با اورژانس یا ۱۱۵ تماس بگیرید.
پرسش‌های متداول در مورد سوختگی درجه چهار
سوختگی درجه چهار چیست؟
اگر در اثر سوختگی لایه اپیدرم و درم هر دو از بین بروند و آسیب به بافت زیر پوستی از جمله چربی، ماهیچه‌ها و حتی استخوان‌ها برسد، به این نوع سوختگی، سوختگی درجه ۳ و ۴ گفته می‌شود.
آیا می‌توان سوختگی درجه چهار را درمان کرد؟
در همه موارد هم جراحی برای درمان سوختگی درجه چهار ضروری نیست. ممکن است برای بستن محل سوختگی و برای جلوگیری از عفونت این ناحیه نیاز به پیوند پوست باشد، اما گاهاً پیوند پوست نیز با این شدت از سوختگی امکان پذیر نیست.
چرا در سوختگی درجه چهار کمترین میزان درد حس می‌شود؟
برخلاف سوختگی درجه یک یا دو، سوختگی درجه چهار دردناک نیست. به این دلیل که در این نوع سوختگی، آسیب وارده به عصب‌های مسئول ارسال سیگنال درد به مغز نیز رسیده است.
سوختگی درجه چهار چگونه بر عملکرد پوست تأثیر می‌گذارد؟
آسیب ناشی از سوختگی درجه چهار از هر دو لایه پوست و بافت زیرین پوست و همچنین بافت عمیق‌تر گذشته و احتمالاً ماهیچه و استخوان را نیز درگیر می‌کند.
مصدومان سوختگی تا چه مدتی باید در بیمارستان بستری باشند؟
از عواملی که مدت بستری بودن را تعیین می‌کنند، وسعت و عمق سوختگی است. عوارض جانبی ناشی از سوختگی نیز می‌توانند این مدت زمان را طولانی‌تر کنند. به‌طور کلی برای هر یک درصد از سوختگی، یک روز بستری بودن را انتظار داشته باشید. بنابراین برای مثال اگر فردی ۲۵ درصد سوختگی داشته باشد، احتمالاً باید ۲۵ روز در بیمارستان بستری شود.
شایع‌ترین علت مرگ در مصدومان سوختگی چیست؟
سپسیس (یا مسمومیت خون، گندخونی یا پلشت خونی) از جمله شایع‌ترین علل مرگ در مصدومان سوختگی است.
