احساس درد در محل جراحی پس از عمل سزارین کاملاً عادی است. اما گاهی اوقات که اسکار زخم سزارین به خوبی درمان نمی‌شود، عفونت‌ها و عوارض متعددی بروز می‌یابند. علت بروز عفونت زخم بخیه سزارین و روش‌های درمان آن را در این مقاله بررسی می‌کنیم.
علت عفونت زخم سزارین چیست؟
زایمان سزارین جراحی مهم و بزرگی است که مانند هر جراحی دیگری با خطرهایی مانند عفونت زخم همراه است. عفونت زخم سزارین نتیجه وارد شدن باکتری‌ها درون زخم است. استافیلاکوک اورئوس یا باکتری‌های استاف، شایع‌ترین علت عفونت زخم پس از سزارین است؛ این نوع باکتری طبق برآوردها علت 15 الی 20 درصد از موارد عفونت بخیه سزارین است.
باکتری‌های استاف به طور طبیعی روی مو و پوست انسان زندگی می‌کنند. اما وقتی تکثیر می‌شوند و وارد زخم می‌شوند، به چند نوع عفونت دامن می‌زنند. عفونت زخم معمولاً پس از 4 الی 7 روز شروع می‌شود. وقتی علائم ظرف 28 ساعت بروز می‌یابند، ممکن است باکتری‌های استرپتوکوک یا استرپ علت عفونت باشند.
عفونت‌های استرپ باعث ابتلا به باد سرخ یا اریزیپلاس می‌شوند. باد سرخ نوعی سلولیت است که سیستم لنفاوی را نیز درگیر می‌کند. بانوان مبتلا به باد سرخ عموماً ضایعه‌های سرخ، براق و برآمده با حاشیه‌های مشخص دارند.
باکتری‌های زیر نیز می‌توانند علت عفونت زخم سزارین باشند:
- اوره‌پلاسما اوره‌لیتیکم
- استافیلاکوک اپیدرمیدیس
- انتروکوک فکالیس
- اشرشیا کلی
- پروتئوس میرابیلیس
ممکن است عفونت زخم را با عوارض دیگری اشتباه بگیرید که پس از سزارین بر زخم اثر می‌گذارند. عوارض پس از سزارین عبارت است از:
- هماتوم یا کیسه‌های خونی که دور زخم تشکیل می‌شوند.
- سروما یا کیسه‌های مایعی که دور زخم تشکیل می‌شوند.
- باز شدن زخم: زخم زمانی باز می‌شود که بافت‌های زخم در امتداد خط برش از هم جدا شوند.
هماتوم و سروما وقتی زخم کشیده می‌شود یا تحت فشار قرار می‌گیرد، شایع‌تر است. طبق برآوردها دو تا پنج درصد بانوان پس از سزارین دچار این عوارض می‌شوند.
عواملی که احتمال عفونت زخم سزارین را افزایش می‌دهند.
عوامل خطر بسیاری هستند که احتمال عفونت کردن بخیه‌های سزارین را افزایش می‌دهند. شماری از عوامل خطر برای عفونت زخم سزارین عبارت است از:
- هماتوم
- عفونت باکتریایی مایع آمنیوتیک یا کوریوآمنیونیت
- استعمال دخانیات در دوران بارداری
- بزرگ بودن زخم یا داشتن زخمی که بزرگ‌تر از 16.6 سانتی‌متر باشد.
- دریافت نکردن مراقبت کافی در دوران بارداری
- چاقی
- مصرف کورتیکواستروئیدها
- ابتلا به دیابت یا دیابت بارداری
- دوقلوزایی
- سابقه انجام عمل سزارین
- تزریق در فضای اپیدورال
- پارگی رحم
- تزریق خون
- طولانی بودن جراحی یا عملی که بیش از 38 دقیقه طول کشیده باشد.
- انجام دادن جراحی اورژانسی
انواع عفونت زخم سزارین
عفونت بخیه سزارین در یکی از دو دسته سلولیت زخم یا آبسه زخم (شکمی) طبقه‌بندی می‌شود. این نوع عفونت‌های زخم گاهی پخش می‌شوند و مشکلاتی را برای اندام‌ها، پوست، خون و بافت موضعی ایجاد می‌کنند.
سلولیت
سلولیت زخم عموماً پیامد آلوده شدن به باکتری‌های استافیلوکوک یا استرپتوکوک است. این سویه‌ها بخشی از باکتری‌هایی هستند که در حالت عادی روی پوست زندگی می‌کنند. بافت عفونی زیر پوست در اثر ابتلا به سلولیت ملتهب می‌شود. سرخی و تورم به سرعت از زخم جراحی رو به بیرون در پوست مجاور پخش می‌شود. پوست عفونی معمولاً داغ و حساس به لمس می‌شود. خود زخم جراحی عموماً چرکی نیست.
آبسه شکمی
آبسه زخم شکمی در اثر آلوده شدن به همان باکتری‌های عامل سلولیت زخم و باکتری‌های دیگر ایجاد می‌شود. عفونت محل جراحی سرخی، حساسیت به لمس و ورم دور لبه‌های زخم را به دنبال دارد. چرک داخل حفره، بافتی ناشی از عفونت باکتریایی جمع می‌شود. از محل زخم اکثر آبسه‌های شکمی چرک نیز ترشح می‌شود.
اگر عفونت پس از جراحی وجود داشته باشد، آبسه می‌تواند روی زخم رحم، بافت همبند جای زخم (اسکار)، تخمدان‌ها و دیگر بافت‌ها یا اندام‌های مجاور تشکیل شود.
بعضی باکتری‌های ایجادکننده آبسه زخم، عامل ابتلا به آندومتریت نیز هستند. آندومتریت به تحریک دیواره داخلی پوشش‌دهنده رحم پس از سزارین گفته می‌شود که با علائم زیر همراه است:
- درد
- خونریزی شکم
- ترشحات
- ورم
- تب
- احساس کسالت و ناخوشی عمومی
علائم عفونت زخم سزارین
اسکار یا جای زخم سزارین در اثر ورود باکتری‌ها عفونت می‌کند؛ عفونت رحم یا شکم در اثر پخش شدن این باکتری‌ها ایجاد می‌شود. علائم معمولاً ظرف چند روز پس از جراحی بروز می‌یابد.
نشانه‌های عفونت زخم سزارین به شرح زیر است:
- سرخ شدن دور زخم
- ورم غیرعادی دور زخم
- ترشح مایعات از زخم
- افزایش درد در محل زخم یا کمتر نشدن درد
- خونریزی شدید محل زخم سزارین
نشانه‌های شایع عفونت داخلی یا رحم پس از سزارین به شرح زیر است:
- تب بالاتر از 38 درجه سانتی‌گراد
- شدیدتر شدن درد شکمی
- لرز، خستگی، بدن درد یا علائمی مانند علائم آنفلوانزا
- ترشحات بدبوی واژن
عفونت زخم سزارین را چگونه تشخیص می‌دهند؟
بعضی عفونت‌های زخم پس از سزارین، قبل از مرخص شدن بیمار از بیمارستان درمان می‌شود. اما بسیاری از عفونت‌ها پس از ترخیص بروز می‌یابد. در واقع بسیاری از عفونت‌های زخم پس از سزارین معمولاً یکی دو هفته پس از زایمان پدیدار می‌شود. به همین دلیل اکثر عفونت‌ها در جلسه‌های ویزیت پس از جراحی تشخیص داده می‌شود.
پزشکان عفونت زخم را با توجه به موارد زیر تشخیص می‌دهند:
- ظاهر زخم
- پیشرفت فرایند التیام
- وجود علائم شایع عفونت
- وجود باکتری‌های خاص
پزشک باید زخم را برای تشخیص عفونت و انجام درمان مناسب باز کند. اگر زخم ترشح چرکی داشته باشد، پزشک چرک داخل زخم را با یک سوزن تخلیه می‌کند. مایع تخلیه شده برای تشخیص باکتری‌های موجود در زخم به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
روش‌های درمان عفونت زخم سزارین
برای درمان اکثر عفونت‌های زخم از آنتی‌بیوتیک استفاده می‌شود. البته گاهی اوقات لازم است که جراحی برای درمان عفونت انجام شود.
استفاده از آنتی بیوتیک‌ها
اگر به سلولیت زخم مبتلا باشید، انتظار می‌رود آنتی‌بیوتیک عفونت را از بین ببرد. آنتی‌بیوتیک‌ها به‌طور ویژه باکتری‌های استلافیلوکوک و استرپتوکوک را هدف می‌گیرند. عفونت زخم معمولاً با آنتی‌بیوتیک‌های درون‌وریدی درمان می‌شود. اگر قرار باشد به صورت سرپایی درمان شوید، پزشک برایتان آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند تا در خانه مصرف کنید.
آبسه زخم نیز با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود و به مراقبت ویژه نیاز دارد. پزشک زخم ناحیه عفونی را باز می‌کند و سپس چرک را تخلیه می‌کند. پس از آن که پزشک گاز ناحیه عفونی را با دقت شست، داروی ضدعفونی‌کننده را روی گاز پانسمان می‌زند و روی ناحیه عفونی می‌گذارد تا از تجمع چرک جلوگیری کند. زخم باید به طور مرتب بررسی شود تا اطمینان حاصل شود که به خوبی در حال التیام یافتن است.
پزشک زخم را پس از چند روز درمان با آنتی‌بیوتیک و شستشو، دوباره معاینه می‌کند. سپس زخم را دوباره می‌بندد یا می‌گذارد که خودبه‌خود جوش بخورد و التیام پیدا کند.
جراحی
گاهی اوقات لازم است جراح عملی را برای تمیز کردن زخم انجام بدهد. این جراحی را می‌توان در اتاق عمل، در اتاق بیمارستان که بیمار در آن بستری است یا در کلینیک انجام داد. عمل به شکل زیر انجام می‌شود:
- جراح بخیه‌ها یا استیپل‌ها را می‌کشد و زخم را باز می‌کند.
- آزمایش‌هایی را روی چرک یا بافت زخم انجام می‌دهد تا متوجه شود که آیا عفونت وجود دارد یا خیر و چه نوع داروی آنتی‌بیوتیکی بهترین انتخاب برای درمان عفونت است.
- جراح دبریدمان زخم را با برداشتن بافت مرده یا عفونی زخم انجام می‌دهد.
- زخم را با آب نمک (محلول سالین) شستشو می‌دهد.
- اگر کیسه چرکی (آبسه) وجود داشته باشد، جراح آبسه را تخلیه می‌کند.
- زخم را با پانسمان آغشته به محلول آب نمک می‌پوشاند و باند را دور آن می‌بندد.
عوارض ناشی از عفونت زخم سزارین
عفونت زخم سزارین در بعضی موارد باعث بروز عوارضی جدی می‌شود که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فاشئیت نکروزان: این عارضه نوعی عفونت باکتریایی است که بافت سالم را از بین می‌برد.
- باز شدن زخم یا پارگی فاشیا: لایه‌های پوست و بافت بخیه‌زده‌شده پس از جراحی باز می‌شود.
- اویسریشن: در این حالت زخم باز می‌شود و روده از زخم بیرون می‌زند.
ترمیم جراحی در صورت بروز هر یک از مشکلات فوق ضرورت می‌یابد و در نتیجه دوران نقاهت بسیار طولانی‌تر می‌شود. عوارض در موارد نادر کشنده است.
راه‌های پیشگیری از عفونت زخم بخیه سزارین
بعضی عفونت‌های زخم جراحی غیرقابل‌کنترل است. البته اگر سزارین انجام داده باشید، می‌توانید اقدامات خاصی را برای کاهش خطر ابتلا به عفونت انجام بدهید. چنانچه درصدد انجام جراحی انتخابی سزارین هستید، حتماً توصیه‌های زیر را رعایت کنید تا از بروز عوارض جلوگیری کنید.
راه‌های پیشگیری از عفونت زخم پیش از عمل
اگر هنوز عمل سزارین انجام نداده‌اید، توصیه‌های زیر را رعایت کنید:
- وزنتان را در حد سالم نگه دارید. اگر هنوز باردار نشده‌اید، ورزش کنید و تغذیه سالمی داشته باشید تا از بارداری با چاقی و شاخص توده بدنی بالا (BMI) جلوگیری کنید.
- حتی‌الامکان زایمان واژینال و طبیعی را انتخاب کنید. احتمال مبتلا شدن به عفونت پس از زایمان برای بانوانی که زایمان طبیعی انجام داده‌اند، کمتر است. این قاعده حتی برای بانوانی که سزارین انجام داده‌اند هم صادق است، اما زایمان طبیعی پس از سزارین در بعضی موارد خطرناک است. پس اگر قبلاً سزارین انجام داده‌اید، درباره مناسب بودن زایمان طبیعی با پزشک مشورت کنید.
- عارضه‌هایی را که به آن‌ها مبتلا هستید و باعث نقص سیستم ایمنی می‌شوند، درمان کنید. اگر به عفونت یا بیماری مبتلا هستید، سعی کنید آن را قبل از بیماری درمان کنید یا اگر درمان بیماری در دوران بارداری برای خودتان و نوزادتان ایمن است، بیماری را قبل از روز زایمان درمان کنید.
ضمناً باید ایمن‌ترین روش را برای بستن زخم انتخاب کنید. اگر پزشک معالج‌تان قصد دارد از استیپل استفاده کند، بپرسید که آیا استفاده از روش دیگری مانند بخیه PGA ممکن نیست. از پزشک بخواهید که برای روزهای قبل و بعد از جراحی برایتان آنتی‌بیوتیک تجویز کند و دستورات لازم را برای مراقبت از زخم سزارین پیش از ترخیص به شما بدهد. ضمناً قبل از آن‌که از بیمارستان مرخص شوید، بخواهید که وجود نشانه‌های عفونت را بررسی کنند.
راه‌های پیشگیری از عفونت زخم سزارین پس از عمل
اگر قبلاً عمل سزارین انجام داده‌اید، توصیه‌های زیر را برای پیشگیری از عفونت زخم سزارین پس از عمل انجام بدهید:
- دستورات پزشک درباره مراقبت از زخم را به دقت رعایت کنید و داروهایی را که پزشک برای پس از سزارین برایتان تجویز کرده است، طبق دستور مصرف کنید. اگر سؤالی دارید، بدون تردید از پزشک بپرسید.
- اگر پزشک آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت یا پیشگیری از آن تجویز کرده است، نوبت‌های مصرف دارو را فراموش نکنید یا مصرف دارو را قبل از اتمام دوره درمان قطع نکنید.
- زخم را تمیز کنید و پانسمان زخم را به طور مرتب عوض کنید.
- لباس تنگ نپوشید یا لوسیون بدن روی زخم نزنید.
- از پزشک بخواهید که درباره روش بغل کردن نوزاد و شیر دادن به او راهنمایی‌تان کند تا فشار ناراحت‌کننده‌ای به زخمتان وارد نشود، به‌خصوص اگر قصد دارید خودتان به فرزندتان شیر بدهید.
- سعی کنید نگذارید چین‌های پوستی ناحیه زخم را بپوشاند یا با آن تماس داشته باشد.
- اگر احساس کردید تب دارید، دمای بدنتان را با دماسنج دهانی اندازه بگیرید. اگر تب بالای 7/37 درجه سانتی‌گراد داشتید، به پزشک مراجعه کنید.
- برای مراقبت از زخم‌های چرکی و متورمی که دردشان بیشتر شده یا سرخی پوستشان از محل زخم در ناحیه مجاور پخش شده است، به پزشک مراجعه کنید.
مراقبت‌های خانگی
به طور کلی، بهتر است از عفونت زخم سزارین در خانه جلوگیری کنید و هر درمانی را تحت نظر پزشک متخصص انجام بدهید. می‌توانید محصولات طبیعی مانند عسل را امتحان کنید یا دستورات پزشک را برای پیشگیری از عفونت به دقت رعایت کنید.
برای مثال ماما درباره روش‌های مراقبت از زخم راهنمایی‌تان می‌کند. معمولاً توصیه می‌شود که:
- زخم را هر روز با احتیاط تمیز کنید و خشک کنید.
- لباس گشاد و راحت و لباس زیر نخی بپوشید.
- اگر زخمتان دردناک بود، مسکن مصرف کنید. پاراستامول یا ایبوپروفن برای اکثر بانوان در دوران شیردهی بهتر است؛ آسپرین توصیه نمی‌شود.
- مراقب نشانه‌های عفونت باشید.
پرسش‌های پرتکرار
ممکن است اسکار سزارین پس از چند سال عفونت کند؟
فیستول وزیکویوترین معمولاً چند ماه پس از جراحی سزارین ایجاد می‌شود. البته در مواردی مشاهده شده است که فیستول وزیکویوترین ماه‌ها یا حتی سی سال بعد ایجاد شده است.
آیا عفونت جای زخم سزارین شایع است؟
عفونت محل جراحی (SSI) یکی از شایع‌ترین عوارض پس از سزارین است که درصد شیوع آن سه تا پانزده درصد است. عفونت بخیه سزارین فشاری جسمی و عاطفی را به مادر وارد می‌کند و بار مالی سنگینی را به نظام بهداشت و درمان تحمیل می‌کند.
خوب شدن زخم داخلی سزارین چقدر طول می‌کشد؟
تجربه زایمان و وضع حمل هر بیمار با دیگری متفاوت است، اما التیام یافتن زخم سزارین به طور کلی تقریباً شش هفته زمان می‌برد.
اگر زخم سزارین من عفونت کند، می‌توانم حمام کنم؟
تصمیم‌گیری درباره استحمام پس از سزارین به محل زخم بستگی دارد. قبل از آن‌که بدن در آب غوطه‌ور شود، زخم باید به خوبی التیام یافته و جوش خورده باشد؛ در این حالت نباید خونریزی یا نشانه‌های عفونت وجود داشته باشد.
کدام آنتی‌بیوتیک بهترین دارو برای پیشگیری از عفونت زخم سزارین است؟
سفالوسپورین و پنی‌سیلین کارایی مشابهی برای پیشگیری از عفونت بلافاصله پس از سزارین دارند و برای مراقبت از زخم مفیداند.
کدام پماد برای بعد از سزارین بهتر است؟
نتایج چند مطالعه حکایت از آن دارد که استفاده از پماد کالاندولا سرعت التیام یافتن زخم سزارین را در حد قابل‌توجهی افزایش می‌دهد. بنابراین می‌توانید از پماد کالاندولا برای تسریع التیام زخم سزارین استفاده کنید.
چه زمانی عفونت زخم سزارین نگران‌کننده می‌شود؟
علائم زیر نشان‌دهنده عفونت زخم سزارین است و در صورت مواجهه با آن‌ها باید به پزشک مراجعه کنید:
- سرخ شدن دور زخم
- ورم غیرعادی دور زخم
- ترشح مایع از زخم
- شدیدتر شدن درد در محل زخم
- کمتر نشدن درد
