عفونت خون نوعی بیماری خطرناک و جدی بوده و زمانی رخ میدهد که باکتری وارد جریان خون شود. با اینکه عبارت «عفونت خون» اصطلاح پزشکی این بیماری نیست، اما به طور متداول برای توصیف باکتریمی، سپتیسمی یا سپسیس (گَندخونی یا پَلَشت‌خونی) از این عبارت استفاده میشود.
سپسیس (sepsis) نوعی عفونت خون جدی و بسیار کشنده است. عفونت خون میتواند به سرعت به سپسیس تبدیل شود. از اینرو، تشخیص و درمان سریع و به‌موقع عفونت خون از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بوده، اما از سوی دیگر شناخت و تشخیص عوامل افزایش دهنده خطر ابتلا به این بیماری جزو مهم‌ترین و ابتدایی‌ترین اقدامات لازم برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری است.
چه چیزی باعث عفونت خون میشود؟
عفونت خون زمانی رخ میدهد که باکتری‌های عامل عفونت از قبل موجود در سایر نواحی بدن، وارد جریان خون شوند. به وجود باکتری در خون، باکتریمی یا سپتیسمی گفته میشود. عبارات سپتیسمی یا سپسیس با اینکه از نظر فنی کاملاً یکسان نیستند، اما غالباً به جای هم استفاده میشوند. سپتیسمی وضعیتی است که به وجود باکتری در خون گفته شده و این وضعیت میتواند منجر به سپسیس شود. از اینرو، هر نوع عفونت، چه از نوع باکتری، قارچی یا ویروسی میتواند باعث ایجاد سپسیس شود که این وضعیت نوعی عفونت خون بسیار شدید بوده و در صورت عدم درمان میتواند منجر به مرگ بیمار شود. از طرفی برای ایجاد سپسیس، لزوماً لازم نیست که عوامل عفونی در جریان خون فرد باشند.
این قبیل عفونت‌‍‌ها عمدتاً در ریه، دستگاه گوارش و مجاری ادراری ایجاد میشوند. سپسیس نیز اکثراً در افرادی که در بیمارستان بستری شده و در محیطی قرار دارند که خطر عفونت در آنها بالاتر است ایجاد میشود.
از آنجایی که عفونت خون زمانی ایجاد میشود که باکتری عامل عفونت از سایر قسمت‌های بدن وارد جریان خون میشود، در نتیجه بدون اینکه ابتدا علائم عفونت داشته باشید مبتلا به سپسیس نمی‌شوید.
عفونت‌های زیر جزو شایع‌ترین علل ایجاد سپسیس هستند:
- عفونت شکمی یا عفونت دستگاه گوارشی
- گزش و نیش حشرات آلوده
- عفونت سیاهرگ یا ورید مرکزی، مانند عفونت ناشی از کاتتر دیالیز یا کاتتر شیمی درمانی آلوده
- کشیدن دندان عفونی
- قرار گیری زخم پانسمان شده در معرض باکتری در طی دوره بهبودی از عمل جراحی، یا عدم تعویض پانسمان جراحی بطور مرتب
- قرار گیری زخم باز در معرض محیط آلوده
- عفونت ناشی از باکتری‌های مقاوم در برابر دارو
- عفونت کلیه یا مجاری ادراری
- ذات الریه یا پنومونی
- عفونت پوست
علائم عفونت خون
علائم عفونت خون مشابه علائم سرماخوردگی یا آنفولانزا بوده و میتواند موارد زیر را شامل شود:
- لرز به دلیل افت دمای بدن
- تب ناگهانی (حرارت متوسط رو به بالای بدن)
- تندی ضربان قلب
- تنفس سریع و پی در پی
- تپش قلب (احساس انقباض عضلات قلب در قفسهٔ سینه)
- کم انرژی بودن (اکثراً در کودکان بیشتر است)
- تند مزاجی و تحریک پذیری (عمدتاً در کودکان)
سایر علائم نشان دهنده ابتلا به سپسیس عبارتند از:
- گیجی یا سردرگم بودن (ناتوانی در تفکر واضح)
- درد یا ناراحتی شدید
- تنگی نفس
- مرطوب بودن پوست یا تعریق پوست
چنانچه زخمی داشته باشید که احتمال عفونی شدن دارد، باید علائم فوق را جدی بگیرید، چرا که میتواند نشان دهنده عفونت خون باشد. در صورت داشتن هریک از علائم فوق، سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
تشخیص و آزمایش‌های عفونت خون
تشخیص عفونت خون با بررسی نمونه خون به منظور تشخیص وجود باکتری در خون انجام میشود. از طرفی، پزشک تعداد گلبول‌های سفید موجود در نمونه خون را نیز بررسی میکند. چنانچه باکتری در خون وجود داشته باشد، نوع باکتری موجود در خون شناسایی و مشخص میشود. چنانچه بریدگی یا زخمی هم بر روی بدن داشته باشید، پزشک ناحیه را برای نمونه برداری تمیز میکند.
برخی از این آزمایشات پزشکی عبارتند از:
- آزمایش کشت خون
- آزمایش سنجش سطح اکسیژن خون
- آزمایش شمارش سلول‌های خون
- آزمایش انعقاد خون
- آزمایش ادرار از جمله آزمایش کشت ادرار
- عکسبرداری با اشعه ایکس از قفسه سینه
- تست الکترولیت و آزمایش عملکرد کلیه
همچنین، پزشک احتمال وجود مشکل در عملکرد کبد یا کلیه و همچنین عدم تعادل الکترولیت در بدن را نیز بررسی میکند. اگر زخمی داشته باشید، پزشک با نمونه برداری از هرگونه مایعی که از زخم ترشح میشود، احتمال وجود باکتری را ارزیابی میکند.
به منظور احتیاط بیشتر، پزشک آزمایش‌های تصویربرداری زیر را نیز که می‌توانند به تشخیص عفونت در بدن کمک کنند، تجویز میکند:
- عکسبرداری با اشعه ایکس
- سی تی اسکن
- اسکن ام آر آی
- سونوگرافی (اولتراساند)
با تشخیص وجود باکتری در بدن و نوع آن، پزشک میتواند بفهمد که تجویز چه نوع داروی آنتی بیوتیکی میتواند به رفع عفونت کمک کند.
چه کسانی بیشتر امکان ابتلا به عفونت خون را دارند؟
هر شخصی ممکن است به عفونت خون مبتلا شود، اما ابتلا به عفونت خون در افراد زیر احتمال بیشتری دارد:
- افرادی که در بیمارستان بستری هستند یا اخیراً عمل جراحی کرده‌اند (مخصوصاً بیمارانی که از کاتتر یا تزریق داخل وریدی در بدن آنها استفاده میشود).
- افرادی که خیلی پیر یا خیلی جوان هستند.
- داشتن سابقه ابتلا به عفونت خون یا سپتیسمی.
- وجود عفونت در سایر نواحی بدن یا سایر شرایط مزمن پزشکی (مانند ابتلا به دیابت یا سرطان).
- داشتن صدمات شدید مانند سوختگی‌های شدید یا زخم باز.
- ضعف در سیستم ایمنی بدن.
درمان عفونت خون
درمان سریع و به موقع عفونت خون بسیار حائز اهمیت است، چرا که عفونت خون میتواند به سپسیس منجر شود. سپسیس کشنده بوده و به اندام‌های حیاتی بدن آسیب می‌رساند. از اینرو، تشخیص و درمان سریع عفونت خون میتواند از وارد شدن آسیب جدی به سایر ارگان‌های بدن جلوگیری کند.
در صورت تشخیص عفونت خون، در بیمارستان بستری خواهید شد تا تحت درمان قرار بگیرید. چنانچه علائم و نشانه‌های شوک سپتیک داشته باشید ممکن است در بخش آی سی یو (ICU-بخش مراقبت‌های ویژه) بستری شوید. علائم و نشانه‌های شوک سپتیک عبارتند از:
- رنگ پریدگی
- نبض تند و ضعیف
- تنفس سریع و کم عمق
- سرگیجه یا بی هوشی
- فشار خون پایین
همچنین ممکن است به منظور کمک به حفظ فشار خون و کاهش عفونت، اکسیژن و مایعاتی به صورت داخل وریدی دریافت کنید. در مورد بیمارانی که قادر به حرکت نیستند، نگرانی لخته شدن خون نیز وجود دارد.
موارد سپسیس معمولاً با هیدراتاسیون به طور داخل وریدی، و همچنین داروهای آنتی بیوتیکی که ارگانیسم ایجاد کننده عفونت را هدف قرار می‌دهند درمان میشود. گاهاً نیز ممکن است برای مراقبت بیمار از خطر افت فشار خون، نیاز به استفاده از برخی داروهای دیگر باشد که به آنها داروی وازوپرسور گفته میشود. این دارو باعث افزایش فشار خون میشود. چنانچه سپسیس به قدری شدید باشد که باعث ایجاد اختلال در عملکرد چندین اندام شود، ممکن است بیمار به تهویه مکانیکی نیاز داشته یا اگر کلیه‌های بیمار از کار افتاده باشند، ممکن است به طور موقت به دیالیز نیاز داشته باشد.
خطرات ناشی از عفونت خون
اکثریت بیماران به طور کامل از عفونت خون بهبود می‌یابند. اما با این حال، عفونت خون بیماری جدی بوده و میتواند منجر به سپسیس شود. ابتلا به سپسیس میتواند اندام‌های حیاتی را در معرض آسیب غیر قابل برگشت قرار دهد. برای مثال، ممکن است بیمار در اثر آسیب وارده به کلیه، به دیالیز مادام العمر نیاز داشته باشد. سابقه ابتلا به عفونت خون نیز احتمال ابتلای مجدد به عفونت در آینده را افزایش میدهد.
آمار و ارقام مرگ و میر در اثر سپسیس ناشی از عفونت دستگاه گوارشی را ۷۲ درصد نشان می‌دهند. در اثر شوک سپتیک که بسیار کشنده است و زمانی رخ میدهد که فشار خون پس از عفونت به سطح خطرناکی افت میکند، آمار مرگ و میر ناشی از آن به ۵۰ درصد میرسد.
دوران نقاهت و مراقبت پس از درمان عفونت خون
هرچقدر دقیق‌تر از برنامه درمانی پزشک خود پیروی کنید، شانس بهبودی کامل شما بیشتر خواهد بود. درمان سریع و به موقع نیز در موارد عفونت خون و سپسیس میتواند شانس زنده ماندن بیمار را بیشتر کند. اکثریت بیماران از سپسیس خفیف بدون عوارض ماندگار به بهبودی کامل می‌رسند. با مراقبت پزشکی مناسب می‌توانید در عرض ۱ یا ۲ هفته احساس بهبودی داشته باشید.
با این حال، حتی در صورت بهبودی از عفونت شدید خون، ممکن است برخی از عوارض جدی زیر ناشی از سپسیس را تا طولانی مدت داشته باشید:
- احتمال لخته شدن خون
- نارسایی اندام، نیاز به عمل جراحی یا اقدامات نجات زندگی بیمار
- مرگ بافت بدن (گانگرن)، که در اینصورت نیاز به برداشتن بافت آسیب دیده یا احتمالاً قطع عضو خواهد بود.
چگونه از عفونت خون پیشگیری کنیم؟
بهترین راه برای جلوگیری از عفونت خون، درمان و پیشگیری عفونت بدن است. همچنین در صورت وجود هرگونه زخم باز، باید با تمیز کردن و پانسمان مناسب از عفونی شدن زخم جلوگیری کرد.
اگر عمل جراحی کرده باشید نیز پزشک با داروی آنتی بیوتیک از بروز عفونت پیشگیری میکند.
حتماً مراقب علائم عفونت خون باشید و در صورت مشکوک بودن به هریک از علائم سریعاً به پزشک مراجعه کنید. اگر مستعد عفونت هستید باید از مکان‌های آلوده به باکتری و ویروس یا قارچ دوری کنید.
پرسش‌های متداول
آیا سپتیسمی واگیردار است؟
خیر سپتیسمی واگیردار نیست، اما ممکن است فرد مبتلا به راحتی میکروب‌ها را به هر جایی پخش کند. از اینرو باید مرتب دستان خود را بشویید.
آیا عفونت خون می تواند بر مغز تأثیر بگذارد؟
عفونت از طریق خون پخش شده و میتواند منجر به آبسه مغزی شود. افرادی که سیستم ایمنی بدن آنها ضعیف است در معرض خطر بیشتری از حیث ابتلا به آبسه مغزی ناشی از عفونت خون هستند. به این دلیل که سیستم ایمنی بدن این افراد قادر به مقابله با عفونت اولیه نیست.
آیا ممکن است عفونت خون در دوره بارداری رخ دهد؟
بله، عفونت خون میتواند به دلیل عفونت مرتبط با بارداری یا عفونتی که کاملاً نامرتبط است، مانند ذات الریه یا عفونت دستگاه ادراری رخ دهد.
آیا قاعدگی میتواند عامل عفونت خون باشد؟
خونریزی غیر طبیعی واژینال همراه با تب میتواند به دلیل وجود عفونت در اندام‌های لگنی ایجاد شود. در دوره قاعدگی، ممکن است باکتری از واژن به داخل رحم و لوله‌های فالوپ رفته و منجر به عفونت شود. بروز این حالت در دوره قاعدگی شایع‌تر است، اما میتواند در هر زمانی از این چرخه نیز رخ دهد.
آیا عفونت خون میتواند در عملکرد سیستم لنفاوی اختلالی ایجاد کند؟
به عفونت سیستم لنفاوی، لنفانژیت گفته میشود. لنفانژیت عفونی زمانی رخ میدهد که ویروس و باکتری از طریق یک بریدگی یا زخم به عروق سیستم لنفاوی حمله کنند. بعد از عفونت، غدد لنفاوی بزرگ میشوند. عفونت‌های گوش، پوست، بینی و چشم می‌توانند به سیستم لنفاوی سرایت کنند. وجود رگه‌های قرمز پوستی در ناحیه غدد لنفاوی، نشان دهنده درگیر بودن غدد لنفاوی است. عفونت ممکن است در عرض چند ساعت گسترش یافته و منجر به سپسیس و سپس مرگ شود.
مراحل اولیه عفونت خون چگونه است؟
افراد مبتلا به عفونت خون عمدتاً دچار بثورات و جوش‌های شدید یا بثورات پوستی (بثورات هموراژیک) میشوند که مجموعه‌ای از لک‌های خونی ریزی هستند که شبیه جای سوزن در پوست می‌مانند. در صورت عدم درمان، این بثورات به تدریج بزرگتر شده و به شکل کبودی در‌می‌آیند. سپس این کبودی‌ها به هم متصل شده و مناطق بزرگتری از آسیب و تغییر رنگ پوستی به رنگ بنفش را تشکیل می‌دهند.
سپسیس چه علائمی دارد؟
ضعف یا درد عضلات. کم ادراری یا عدم دفع ادرار. احساس سرما یا گرما، لرز. احساس سردرگمی، عدم تفکر واضح یا ابهام در تکلم.
