یکی از مهمترین اقدامات در مدیریت و درمان زخم بستر محافظت از زخم در برابر باکتری ها و عفونت های محیطی است. در همین راستا استفاده از چسب یا پانسمانهای تخصصی طراحی شده برای زخم بستر با مرتفع کردن چالش ها و مشکلات پزشکی پانسمان های سنتی، از زخم محافظت کرده و درمان آن را تسریع می‌کند. متناسب با درجه زخم بستر و مشخصات آن، انواع مختلفی پانسمان با مواد داخلی متفاوت موجود است. انتخاب پانسمان مناسب و دستورالعمل استفاده از آن برعهده پزشکان متخصص می باشد زیرا استفاده نادرست از این چسب ها و پانسمان ها و عدم شستشو مناسب می‌تواند وضعیت زخم را بدتر کند.
ویژگی های یک پانسمان ایده آل برای زخم بستر
- ایجاد بستری مناسب و ایده‌آل متناسب با نوع زخم
- مرطوب نگه داشتن محیط زخم به منظور تسریع التیام آن
- مانع از تبادل گازهای اکسیژن، کربن دی اکسید و نیتروژن میان زخم و هوا نشود.
- حفظ حرارت مناسب برای التیام زخم (37 درجه سانتی گراد)
- نفوذ ناپذیر بودن نسبت به اجزای میکروسکوپی زخم و محیط
- عدم ایجاد ذرات اضافی و باقیمانده در زخم
- عدم چسبیدن به زخم و جداسازی دردناک
- دارای امکان جذب بالا
- محافظت از زخم در برابر عوامل آزاردهنده محیطی مانند باکتری ها و اشعه UV
- نیاز به تعویض حداقلی
پانسمان های سنتی
متاسفانه، در کشور ما، استفاده از پانسان های سنتی مانند گاز و پنبه برای محافظت و درمان زخم بستر رواج دارد. این پانسمان ها ویژگی های یک پانسمان ایده‌آل را ندارند و در بسیاری موارد می توانند سبب ایجاد عفونت و حاد کردن بیشتر شرایط زخم شوند. تماس مستقیم این پانسمان ها با زخم بستر، خطرناک و آزاردهنده خواهد بود زیرا:
- ذرات باقی مانده بسیاری در زخم باقی می گذارند.
- به بستر زخم می چسبند.
- زخم را خشک می کنند.
- نیاز به تعویض سریع دارند.
- نیاز به مراقبت های حرفه‌ای پرستاری دارند.
پانسمانهای نوین و تخصصی زخم بستر
پانسمان های تخصصی مراقبت از زخم برای درمان زخمهای با پیچیدگی بالا مانند زخم بستر بسیار کاربردی هستند و امروزه به انتخاب اول پزشکان در کشورهای پیشرفته تبدیل شده اند.
مزایای مهم این پانسمانهای تخصصی که آن ها را از پانسمان های سنتی مجزا می‌کند عبارتند از:
- استریل بودن
- عدم نیاز به تعویض های مکرر
- ایجاد رطوبت مناسب در زخم
- کاهش درد
- کنترل ترشحات زخم
- کاهش التهاب زخم
- موجود بودن در سایزها و انواع مختلف متناسب با نوع و اندازه زخم بستر
- کاهش ایجاد اسکار زخم
- تسهیل در برداشتن نواحی مرده زخم (دبریدمان)
- نفوذ ناپذیر بودن در برابر ذرات محیطی غیر ایده آل
- امکان استفاده و تعویض راحت و قابل انجام توسط افراد عادی
- نچسبیدن به بستر زخم
- آلوده نکردن سطح زخم با ذرات باقی مانده
- افزایش جریان خون نواحی اطراف زخم
انواع پانسمان های تخصصی برای درمان زخم بستر
پانسمانهای جاذب
این پانسمانها یا به صورت مستقیم و یا روی پانسمان اصلی قرار می‌گیرند. هدف از به کار بردن پانسمانهای جاذب، از بین بردن ترشحی است که می‌تواند مانع بهبود شود. اکثر پانسمانهای جاذب به صورت روزانه تعویض می‌شوند. با این حال، ممکن است حذف ترشحات زخم بستر نیازمند تعویض مکرر پانسمان باشد.
پانسمانهای آلژینات
آلژینات‌ها پانسمان‌هایی ساخته‌شده از فیبرهایی هستند که بخشی از آنها یا کل آنها از جلبک دریایی یا جلبک تشکیل شده است. آلژینات‌ها ترشح زخم بستر را جذب کرده و مانعی ژل‌مانند روی زخم تشکیل می‌دهند که محیطی مرطوب را به وجود می‌آورد که به بهبود زخم‌ها کمک می‌کند. آلژینات‌ها معمولا در درمان زخم بستر عمیق به کار می‌روند زیرا حتی امکان بهبود زخم با وجود پانسمان درون آن را فراهم می‌کنند.
پانسمانهای ضد میکروب
در درمان زخم، خاصیت ضد میکروبی به پانسمانی اشاره می‌کند که حاوی محصولات آنتی‌باکتریال یا پمادهای آنتی‌باکتریال هستند که جهت کاهش یا از بین بردن باکتری‌ها در زخم بستر به کار می‌روند. پزشک باید پیش از استفاده از مواد ضد میکروب تعیین کند که آیا زخم بستر عفونی است یا خیر. عفونی بودن زخم بستر را می‌توان با انجام کشت انجام داد. در برخی شرایط که بیمار در معرض خطر ایجاد عفونت باشد، پزشک مواد ضد میکروبی را به عنوان یک اقدام پیشگیرانه تجویز خواهد کرد.
پانسمانهای هیدروکلوئید
پانسمانهای هیدروکلوئید ترشح را جذب کرده و یک ژل غیرچسبنده را تشکیل می‌دهند. این موضوع به حفظ رطوبت محیط زخم کمک می‌کند. هیدروکلوئیدها همچنین در مقابل آب و باکتری‌ها از زخم محافظت می‌کنند. از آنجا که پانسمانهای هیدروکلوئید یک مانع ضد رطوبت را تشکیل می‌دهند، اغلب در بیماران دچار بی‌اختیاری ادرار/مدفوع مورد استفاده قرار می‌گیرند تا از ورود ادرار و مدفوع به زخمهای در حال بهبودی جلوگیری کنند. از هیدروکلوئیدها باید در زخم بستر غیرعفونی استفاده کرد. دفعات تعویض این پانسمان باید توسط پزشک تعیین شود. این پانسمانها معمولا از 2 الی 7 مرتبه در هفته تعویض می‌شوند.
در حال حاضر، در مورد افراد دچار زخم بستر فشاری درجه 2 به صورت گسترده از پانسمانهای هیدروکلوئید استفاده میشود. از این پانسمانها به عنوان پانسمان اصلی در مدیریت زخم بستر فشاری درجه 3 و 4 استفاده میشود که به خوبی بهبود یافته و عمقشان کاهش یافته است.
چسب کامفیل
یکی از رایج ترین انواع پانسمان های هیدروکلوئید در ایران چسب کامفیل می باشد. این چسب علاوه بر ایجاد محیطی مرطوب برای زخم، همانند عایقی مانع از نفوذ میکروب ها به بستر زخم می شود. مورد استفاده این چسب بیشتر بر روی زخم های بستر با درجات اولیه است و با توجه به توری شکل بودن آن قابلیت مشاهده زخم و متوجه شدن زمان تعویض آن وجود دارد. از این چسب نباید بر روی استخوان استفاده کرد.
پانسمانهای هیدروژل
هیدروژل‌ها، ژل‌ها و پانسمان‌هایی بر پایه آب هستند که رطوبت زخم را حفظ کرده و همچنین آرامش‌بخش بوده و به تسکین درد کمک می‌کنند.
پانسمانهای فومی
فوم‌ها ترشح را جذب و رطوبت زخم را حفظ می‌کنند. از آنها برای پوشاندن یا پر کردن زخم‌ها استفاده میشود.
پانسمانهای کلاژن
کلاژن‌ها ترشح را جذب و به حفظ رطوبت محیط زخم و همچنین رشد بافت جدید کمک می‌کنند. هدف از به کار بردن پانسمانهای کلاژنی، نقص‌های خاص موجود در محیط بهبود زخمهای مزمن و تقویت بهبود در سطح بیوشیمیایی و اصلاح ناهماهنگی‌ها در ریزمحیط زخم است.
گاز مرطوب
گازهای مرطوب، رطوبت زخم را حفظ و ترشحات اضافه را جذب می‌کنند. گاز باید با محلول آب‌نمک مرطوب، نه آغشته، باشد. خیس بودن بیش از اندازه گازها می‌تواند منجر به تضعیف بافت اطراف زخم شود.
عواملی برای انتخاب پانسمان
درجه بندی زخم و تقسیم آن به یکی از درجات چهارگانه و سپس انتخاب نوع و اندازه پانسمان مناسب برای آن برعهده پزشک معالج است. فاکتورهایی که در انتخاب پانسمان تخصصی مناسب موثر است عبارتند از:
- ماهیت زخم
- سهولت استفاده از پانسمان
- میزان ترشح
- میزان درد در زمان تعویض پانسمان
- محافظت از پوست اطراف زخم
- تحریک یا سوزش ناشی از چسب
- عفونت
- بو
- میزان جذب
روش استفاده از چسب زخم بستر
- شستشو و مدیریت زخم بستر
- خشک کردن اطراف زخم بستر
- پانسمان را متناسب با دستورالعمل تخصصی آن باز نمایید.
- همپوشانی پانسمان با حاشیه خم به اندازه حداقل 2 سانتی متر و اطمینان از چسبندگی مناسب چسب یا پانسمان
- هنگام پانسمان کردن زخم های عمیق با عمق بیشتر از 5 میلی متر با پانسمان های هیدروکلوئید لازم است که داخل زخم به کمک یک پانسمان پر کننده مانند آلژیالت یا هیدروفایبر پر شود
مراقبت و مدیریت زخم بستر
نحوه پاکسازی زخم بستر
تمیز، مرطوب و پوشیده نگه داشتن زخم بستر فشاری بسیار مهم است. این کار به کاهش خطر عفونت کمک کرده و سرعت فرایند بهبود را افزایش می‌دهد. جهت تقویت بهبود، زخم بستر فشاری را در هر بار تعویض پانسمان پاکسازی کنید. دقت کنید که از مناسب‌ترین نوع تمیزکننده و پانسمان استفاده کنید و هر بار پانسمان را تعویض می‌کنید، زخم را پاکسازی کنید.
- برای زخمهای درجه 1، می‌توانید محل زخم را به آرامی با محلول ملایم آب و صابون بشویید. در صورت نیاز، از مانع رطوبتی برای محافظت از محل زخم در مقابل ترشحات بدنی استفاده کنید. از تامین‌کننده خود نوع مرطوب‌کننده مورد استفاده را بپرسید.
- زخم بستر فشاری درجه 2 را باید با آبکشی به وسیله محلول آب‌نمک پاکسازی کرد تا بافت مرده از درون زخم تخلیه شود. یا اینکه، تامین‌کننده شما تمیزکننده مشخصی را به شما توصیه خواهد کرد.
- از تمیزکننده‌های آب اکسیژنه یا ید استفاده نکنید زیرا می‌توانند به پوست آسیب بزنند.
- زخم را با پانسمان مخصوص پوشیده نگه دارید. این کار از زخم در مقابل عفونت محافظت کرده و رطوبت لازم برای بهبود آن را نگه می‌دارد.
- از تامین‌کننده خود در مورد نوع پانسمان مورد استفاده سوال کنید. بر اساس اندازه و درجه زخم می‌توانید از پانسمانهای پوششی، گازی، ژلی، فومی یا سایر انواع پانسمان استفاده کنید.
- اکثر زخمهای درجه 3 و 4 توسط تامین‌کننده شما درمان خواهند شد. در مورد دستورالعمل‌های مراقبت خانگی از او سوال کنید.
نکات احتیاطی درباره پاکسازی زخم بستر
- از لامپ‌های حرارتی یا مواد خشک‌کننده، مانند الکل، استفاده نکنید. آنها باعث خشکی زخم شده و بافت شکننده جدید را می‌کشند.
- از مواد ضدعفونی، مانند بتادین یا آب اکسیژنه، استفاده نکنید زیرا آنها برای سلول‌های جدید سمی هستند.
- مراقب باشید در صورت خشک شدن پانسمان، احتمال جوش خوردن آن با سلول‌های جدید و از دست رفتن سلول‌های جدید در زمان برداشتن پانسمان وجود دارد. پانسمان را پیش از خشک شدن تعویض کنید یا بردارید.
- پانسمانهای بر پایه نقره برای کشتن باکتری‌ها بسیار مؤثر هستند و استفاده از آنها برای بافت در حال رشد جدید نیز ایمن است.
- برداشتن فشار از روی نواحی تحت تاثیر برای تقویت بهبود زخم به وسیله سایر روش‌ها ضروری است.
شستن زخم
می‌توان از سوند یا سرنگ شستشو و آب‌نمک جهت تخلیه بافت تخریب‌شده از زخم بستر فشاری استفاده کرد. می‌توان از تمیزکننده‌های زخم جهت کندن و تخلیه بافت آسیب‌دیده بهره جست. میزان فشار به کار رفته در زمان شستشو باید برای پاکسازی زخم بدون آسیب زدن به آن کافی باشد. از دستورالعمل‌های تشکیلات خود در مورد شستشو پیروی کنید.
افزودن رطوبت
حفظ بستر تمیز و مرطوب زخم برای تقویت بهبود ضروری است. پانسمانهای مشخصی به مرطوب نگه داشتن زخم‌ها کمک می‌کنند. حتما فضاهای خالی را با پانسمان پر کنید تا از انباشته شدن ترشح و باکتری‌ها جلوگیری کنید. هیدروژل‌ها همچنین می‌توانند به جذب رطوبت کمک کنند.
پاکسازی زخم بستر با فشار منفی
درمان زخم با فشار منفی – بستن زخم به کمک وکیوم – ترشح را از بین برده، به کاهش رشد باکتری کمک کرده و جریان خون و دانه‌سازی را تقویت می‌کند. این روش درمان به بهبود سریع‌تر و با عفونت کمتر زخم بستر کمک می‌کند. این روش درمان انتخاب خوبی برای برخی از بیماران است، ولی نه همه آنها. پزشک شما بر اساس نوع زخم بستر و شرایط پزشکی شما تصمیم می‌گیرد که آیا این روش برای شما مناسب است یا خیر.
این روش درمان شامل پانسمان مخصوص (بانداژ)، لوله‌گذاری، دستگاه فشار منفی و سیلندر جمع‌آوری مایعات میشود.
- تامین‌کننده شما لایه‌هایی از پانسمان فومی را به فرم زخم درآورده و روی آن قرار می‌دهد. سپس، روی پانسمان با یک روکش پوشانده میشود.
- این روکش دارای دهانه‌ای برای اتصال لوله است. انتهای لوله به پمپ وکیوم و سیلندر جمع‌آوری مایعات متصل است. پمپ وکیوم را می‌توان به نحوی تنظیم کرد که دائما کار کند یا به صورت متناوب خاموش و روشن شود.
- پمپ وکیوم مایعات و عفونت را از زخم بیرون می‌کشد. این کار به بستن لبه‌های زخم و همچنین بهبود زخم به وسیله رشد بافت جدید کمک می‌کند.
- در زمان نیاز، می‌توان آنتی‌بیوتیک و آب‌نمک را وارد زخم کرد.
قیمت چسب و پانسمان زخم بستر
همانطور که مشخص است هر یک از انواع چسب ها و پانسمان های موجود در بازار با توجه به تکنولوژی تولید آنها و مواد مورد استفاده، قیمت متفاوتی خواهند داشت. همچنین اندازه زخم نیز در ابعاد و قیمت پانسمان مورد استفاده تاثیر گذار خواهد بود. علاوه بر موارد ذکر شده شرکت تولید کننده چسب های زخم بستر از تنوع بالایی برخوردارند که با توجه به شهرت و کیفیت کالای تولیدی آنها قیمت های متنوعی را گزارش می‌کنند.
سؤالات متداول
آیا باید زخم بستر پوشیده باشد؟
زخم را با پانسمانی خاص پوشیده نگه دارید. این کار از عفونت جلوگیری کرده و به مرطوب نگه داشتن زخم در زمان بهبود کمک می‌کند. درباره نوع پانسمان مورد استفاده با پزشک خود صحبت کنید. بر اساس اندازه و درجه زخم بستر می‌توانید از پانسمانهای پوششی، گازی، ژلی، فومی یا سایر انواع پانسمان استفاده کنید.
هر چند وقت باید پانسمان زخم بستر را تعویض کرد؟
پانسمان را باید به صورت منظم و به محض تماس آنها با ادرار یا مدفوع تعویض کرد تا از آلوده شدن زخم جلوگیری به عمل آید. در هر مرتبه تعویض پانسمان، ارزیابی مجدد زخم باید انجام شود.
چه پانسمانی برای زخم بستر فشاری استخوان خاجی (ساکروم) مناسب است؟
پانسمان ضد میکروبی بهبود زخم مرطوب، برای مثال پانسمان فومی نقره یا پانسمان آلژینات نقره، همراه با پانسمان ثانویه چسبنده می‌تواند به جلوگیری از عفونت یا از بین بردن آن کمک کند.
بهترین پانسمان برای زخم بستر فشاری درجه 2 چیست؟
در حال حاضر، در مورد افراد دچار زخم بستر فشاری درجه 2 به صورت گسترده از پانسمانهای هیدروکلوئید استفاده میشود. از این پانسمانها به عنوان پانسمان اصلی در مدیریت زخم بستر فشاری درجه 3 و 4 استفاده میشود که به خوبی بهبود یافته و عمقشان کاهش یافته است.
برای زخم بستر فشاری درجه 3 از چه نوع پانسمانی استفاده میشود؟
پانسمانهای آلژیناتی، که دارای خصوصیات یکسان با پانسمانهای فومی هستند، گزینه‌ای مناسب برای زخم بستر فشاری درجه 3 محسوب می‌شوند. هر دو نوع پانسمان محیط زخم را مرطوب نگه داشته و می‌توان از آنها برای زخم بستری استفاده کرد که باعث ایجاد مجرا یا تخریب بافت زیرین زخم شده است.
زخم بستر را چگونه پانسمان کنیم؟
در هر مرتبه تعویض پانسمان، زخم باز را با آب یا محلول آب‌نمک شستشو دهید. انجام پانسمان: پانسمان با مرطوب نگه داشتن زخم سرعت بهبود را افزایش داده و مانعی در مقابل عفونت و خشک شدن پوست اطراف زخم ایجاد می‌کند.
هر چند وقت باید زخم بستر را تمیز کرد؟
هر بار که پانسمان را تعویض می‌کنید باید زخم بستر را با محلول آب‌نمک پاکسازی کنید.
آیا بتادین برای زخم بستر خوب است؟
از تمیزکننده‌های پوست سالم روی زخم باز استفاده نکنید. از استفاده از محلول‌های ضدعفونی مانند بتادین، هیبیکلن یا آب اکسیژنه اجتناب کنید. این مواد به بافت جدید و عادی آسیب می‌زنند.
