پانسمان زخم پای دیابتی

خانه » مقالات » پانسمان زخم پای دیابتی

10 بهمن 1400
مقالات

پانسمان‌های تخصصی زخم پای دیابتی یکی از مناسب ترین روش‌ها برای محافظت از زخم در برابر باکتری‌ها و آلودگی‌های محیطی هستند. این پانسمان‌ها با توجه به انواع مختلف آن ها و مزایای فراوان برای زخم پای دیابتی با درجات مختلف مناسب بوده و می توانند فرآیند درمان را تسریع کنند. انتخاب پانسمان مناسب توسط پزشک متخصص و بر اساس وضعیت زخم و شرایط عمومی بیمار انجام می پذیرد تا از این طریق پانسمانی با بهترین عملکرد مورد استفاده قرار گیرد. همچنین رعایت توصیه‌های پزشکان در مورد نحوه استفاده از پانسمان رخم پای دیابتی در عملکرد موثر آن تاثیرگذار خواهد بود.

درجات زخم پای دیابتی

زخم پای دیابتی زخم باز و دردناکی است که تقریبا در ۱۵ درصد بیماران دیابتی اتفاق می‌افتد و معمولاً درکف پا ایجاد می شود.

درجات مختلف زخم پای دیابتی بر اساس میزان پیشرفت زخم و حاد شدن آن به شرح زیر است:

مرحله 0: بدون زخم باز/زخم درمان شده
مرحله 1:زخم سطحی (زخم به لایه های عمیق تر نفوذ نکرده است)
مرحله ۲ زخم عمیق (زخم تا تاندون‌ها، مفصل یا استخوان پیشروی کرده است)
مرحله ۳ زخم عمیق همراه با عفونت بافت ها
مرحله ۴ گانگرن (فاسد شدن جزئی پا)
مرحله ۵ گانگرن کلی (فاسد شدن کل پا)

مزایا پانسمان تخصصی برای زخم پای دیابتی

کاهش درد
محافظت از زخم در برابر محیط نفوذ ناپذیر به اجزای میکروسکوپی باکتری و اشعه uv
محافظت از زخم در برابر آلودگی گرد و خاک مواد زائد یا مایعات بدن
بی‌حرکت نگه داشتن قسمت آسیب دیده
تسریع بهبود زخم
برای تسریع روند بهبودی محیط زخم را مرطوب نگه می دارد.
اجازه می دهد تا تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن و گازهای نیتروژن بین زخم پای دیابتی و هوا رد و بدل شود.
دمای مناسب برای بهبود زخم ایجاد می کند (۳۷ درجه سانتی گراد).
حداقل جایگزینی مورد نیاز است.
هیچگونه ذره‌ای اضافی در زخم باقی نمی ماند.
پانسمان به زخم پا نچسبیده است و جدا کردن از آن دردناک نیست.
پتانسیل جذب بالایی دارد.

انواع پانسمان‌های تخصصی زخم پای دیابتی

پانسمان های غیر چسبنده یا با چسبندگی کم

انواع مختلفی از گازهای آغشته به نمک (سالین) یا غیر چسبنده اغلب به عنوان درمان استاندارد روی زخم‌های دیابتی استفاده می شوند. این پانسمان ها ضربه گیر هستند و محیط مرطوبی برای زخم ایجاد می کنند. این پانسمان های ساده و ارزان فقط برای کنترل عفونت ساخته نشده اند بلکه می‌توانند همراه با درمان‌های آنتی‌بیوتیک استفاده شوند.

پانسمان های هیدروکلوئیدی

پانسمان های هیدروکلوئید نسبت به بخار نیمه تراوا هستند و موجب بند آوردن ترشحات زخم می‌شوند و جاذب هستند آنها معمولاً به عنوان لایه جاذب روی یک فیلم یا فوم وارد بازار می شوند. آن‌ها دومین انتخاب پر طرفدار (بعد از پانسمان های غیر چسبنده) برای تمام زخم‌های پای دیابتی هستند.

مزایا

مواد هیدروکلوئید به گونه ای طراحی شده اند تا موجب مسدود شدن زخم، بند آمدن ترشحات و مرطوب نگه داشتن زخم شوند. این محیط هیپوکسیک و مرطوب است که موجب تسهیل اتولیز مواد نکروتیک می‌شود.

پانسمان های هیدروکلوئیدی به گونه ای طراحی شده اند که به مدت طولانی (یک هفته) روی زخم باقی می مانند و این به کنترل و تمیز نگه داشتن زخم کمک می‌کند. اما نه وقتی که زخم نیاز به بازرسی منظم دارد. بنابراین این پانسمان ها احتمالاً برای پیشگیری به جای درمان عفونت همراه با زخم مفید هستند.

معایب

استفاده از این پانسمان ها بر زخم هایی که ترشح بسیار زیادی دارند منجر به خیس شدن پوست اطراف آن می شود. همچنین نگرانی استفاده ی از این پانسمان ها در مورد زخم هایی است که علائم عفونی دارند. شواهد حاکی از آن است که پانسمان های مسدود کننده ممکن است با افزایش نفوذ لکوسیت های پلی مورفونوکلئر موجب کاهش خطر عفونت زخم شوند.

نمونه‌های پانسمان های هیدروکلوئیدی

کامفیل (کلوپلاست)
دئودرم (کانواتک )
گرانو فلکس (کانواتک)

پانسمان هیدروژل

هیدروژل ها شبیه پانسمان های هیدروکلوئیدی هستند و برای این طراحی شده اند که اتولیز بافت های نکروتیک تسهیل شود. اما تفاوت آنها در این است که این پانسمان ها برای زخم های خشک و وسیع رطوبت رسانی بهتری انجام می دهند.

مزایا

این پانسمان ها موجب خیساندن زخم هایی می شوند که به طور متوسط یا به شدت ترشح دارند. استفاده از آنها روی زخم های پای دیابتی باید به عنوان کمک برای برداشتن بافت ها و سلول های مرده نکروتیک باشد. علاوه بر این پانسمان ها باید برای بیماران مبتلا به ایسکمی با احتیاط استفاده شوند چون گانگرن خشک به سرعت به گانگرین مرطوب تبدیل می شود و عواقب جدی به همراه دارد.

بخوانید: چسب های تخصصی زخم پای دیابتی

معایب

معمولاً این پانسمان ها روی زخم های عفونی استفاده نمی شوند، چون هیدروژل ها از رشد باکتریایی حمایت نمی کنند.

نمونه‌های پانسمان هیدروژل

نمونه ها شامل آکوا فوم(مائرسک) و اینتراسایت ژل(اسمیت و نفیو) است.

پانسمان فوم

پانسمان های فومی انتخاب پرطرفدار دیگری برای زخم پای دیابتی است.

مزایا

جذب بالا
عایق حرارتی
به راحتی بریده می‌شوند تا شکل لازم را بگیرند.

همچنین جذب و راحتی آن ها موجب شده انتخاب مناسبی باشند.

نمونه های پانسمان های فومی

آلوین
کاویکر

پانسمان آلژینات

انواع مختلفی از آلژینات ها محصولات جلبک دریایی در حال حاضر برای زخم‌های پای دیابتی در بازار موجود هستند. آلژینات ها باید برای استفاده روی زخم های عفونی پا بی خطر باشند به شرطی که به صورت منظم پانسمان ها تعویض شوند و پانسمان به طور کامل عوض شود.

مزایا

این پانسمان ها بسیار جاذب هستند و برای زخم هایی که حفره ایجاد کرده اند مناسبند هموستازی ایجاد می کنند و هنگام تعویض پانسمان بی خطر هستند اما ممکن است نیاز باشد قبل از برداشتن مرطوب شوند.

معایب

نکته بسیار مهم این است که تمام پانسمان های قبلی از روی زخم برداشته شوند چون ممکن است پانسمان منبعی برای عفونت بیشتر باشد.

نمونه‌های پانسمان آلژینات

کالتوستات کانواتک
سوربسان مائرسک

پانسمان آماده سازی ید (گندزدا)

ضد عفونی کننده ها مثل آماده سازی بر اساس یود معمولاً برای زخم‌های پای دیابتی استفاده می شوند به طور معمول آن ها برای زخم های عفونی موضعی و در ترکیب با آنتی بیوتیک های سیستمیک به کار می روند. ید دارای دو نوع آماده‌سازی اصلی می باشد:

ید ‏کادکسومر
بتادین

مزایا

برخی از پانسمان های ید دار جذب بسیار بالایی دارند و برای جلوگیری خراشیدگی پوست در زخم هایی که ترشح متوسطی دارند مفید هستند بسیاری از پزشکان آماده سازی یود را پانسمان مناسبی برای زخم پای دیابتی عفونی می دانند.

معایب

بتادین از گذشته تا به حال به عنوان یک ضدعفونی کننده پوست استفاده می شده است، اما اثر ضد میکروبی آن روی پوست مورد تردید است. علاوه بر این برخی از اطلاعات نشان دادند که محلول های ید برای فیبروبلاست ها و کراتینوسیت ها سمی هستند.

پانسمان آغشته به نقره

استفاده از نقره به عنوان یک ضد میکروب موضعی برای زخم های مزمن و حاد مثل زخم پای دیابتی کاملا اثبات شده است و در گذشته به صورت زیر ارائه می شده است.

نیترات نقره روی چوب یا رول

نقره خاصیت سیتوتوکسیک آفت کشی روی سلول های میزبان دارد. این خاصیت اغلب در درمان بافت‌های هایپر گرانوله استفاده می‌شود اما به کار بردن آن موجب ناراحتی فرد می شود.

سولفادیازین نقره ای (مثل پماد فلامازین)

سولفادیازین نقره ای که کاربرد ضد میکروبی نقره و سولفادیازین دارد. معمولاً برای سوختگی ها و زخم های مزمن استفاده می‌شود و به خوبی قابل تحمل است.

پانسمان آغشته به نقره که از عناصر نقره در آن استفاده شده است برای از بین بردن باکتری ها موثرتر از سولفادیازین نقره یا نیترات نقره است.

موارد استفاده از انواع پانسمان‌ زخم پای دیابتی

هر یک از پانسمان‌های زخم پای دیابتی برای درجه خاصی از زخم و با توجه به شرایط زخم استفاده متفاوتی دارند و باید توسط پزشک متخصص تجویز شوند. لیست کاملی از انواع پانسمان‌های زخم بستر و نکات موردنیاز در زمان استفاده از آن‌ها بر اساس بافت زخم پای دیابتی در جدول زیر ذکر شده است.

نوع	عملکرد	نشانه/کاربرد	موارد احتیاط/اثرات جانبی
آلژینات CMC	جذب مایع افزایش اتولیتیک دبریدمان(برداشتن بافتهای مرده) کنترل رطوبت سازگاری با زخم بستر	برای ترشحات متوسط تا بالا زخم ها ارائه حفره های خاص به شکل نوار یا روبان ارائه ترکیبی با نقره برای فعالیت ضد میکروبی	روی زخم های خشک یا نکروتیک استفاده نکنید. برای بافت های ظریف و شکننده با احتیاط مصرف کنید(به علت خونریزی) زخم حفره را محکم نپیچید.
فوم ها	جذب مایع کنترل رطوبت سازگاری با زخم بستر	زخم هایی با ترشح متوسط تا بالا ارائه حفره های خاص به شکل نوار یا ربان ارائه پانسمان های با چسبندگی کم برای بیمارانی که پوست نازکی دارند. PHMBارائه ترکیبی با یا نقره برای فعالیت ضد میکروبی	روی زخم های خشک یا نکروتیک استفاده نشود یا زخم هایی که ترشح خیلی کمی دارند.
عسل	مرطوب کردن مجدد زخم بستر افزایش آتولیتیک دبریدمان برداشتن بافت های مرده عملکرد ضد میکروبی	زخم های با ترشح متوسط تا بالا، دله بسته زخم های حاد یا زخم هایی که نشانه های عفونت دارند.	ممکن است موجب درد کشیدن شود (اثر اسمزی) حساسیت شناخته شده
هیدروکلوئید	جذب مایع افزایش اتولیتیک دبریمان(برداشتن بافت های مرده)	زخم های با ترشح کم تا متوسط، تمیز ارائه ترکیبی همراه با نقره برای فعالیت ضد میکروبی	روی زخم های نکروتیک و خشک یا زخم های با ترشح زیاد استفاده نشود. ممکن است موجب افزایش بیش از حد توده های گوشتی شود. ممکن است موجب خیساندن پوست شود.
هیدروژل	آب رسانی مجدد به زخم بستر کنترل رطوبت افزایش دیریمان آتولیتیک خنک کردن پوست	خشک کردن زخم های که ترشح کم تا متوسط دارند. ارائه همراه با نقره برای فعالیت ضد میکروبی	برای زخم های با ترشح زیاد استفاده نکنید یا جاهایی که مشکوک به عفونت‌های غیر هوازی است. ممکن است موجب خیس شدگی شود.
ید	عملکرد ضدباکتریایی	زخم های کلونیزاسیون حاد یا علائم بالینی عفونت زخم های کم تا زیاد	برای بافت های نکروتیک و خشک استفاده نکنید. برای حساسیت شناخته شده به ید استفاده کوتاه مدت توصیه می شود. خطر ابتلا جذب سیستمیک
چسبندگی کم تماس زخم لایه سیلیکون	محافظت از رشد بافت جدید پوست آتروماتیک به اطراف زخم سازگار با کانتور بدن	زخم هایی با ترشح پایین تا بالا به عنوان یک لایه تماس با زخم هایی با ترشح کم استفاده کنید.	اگر به مدت طولانی در جای خود بماند ممکن است خشک شود. حساسیت شناخته شده به سیلیکون
PHMB	عملکرد ضد میکروبی	زخم هایی با ترشح کم تا زیاد زخم های کلونیزاسیون حاد یا علائم بالینی عفونت ممکن است نیاز به پانسمان دوم داشته باشد.	روی زخم های نکروتیک یا خشک وحساسیت شناخته شده استفاده نشود.
کنترل بو (مثلا زغال چوب فعال شده)	جذب بو	زخم های بدبو به علت ترشح بیش از حد در صورت افزایش ممکن است نیاز به مواد ضد میکروبی داشته باشد.	برای زخم های خشک استفاده نشود.
پروتئاز تعدیل کننده	کنترل فعال یا غیرفعال سطوح پروتئاز زخم	زخم تمیز که در حال پیشروی نیست مگر اینکه عامل زمینه‌ای اصلاح شود عفونت برطرف شود و مراقبت بهینه از زخم انجام شود.	روی زخم های خشک یا زخم های با اسکار چرمی استفاده نکنید.
نقره	عملکرد ضد میکروبی	زخم های کلونیزاسیون حاد یا علائم بالینی عفونت زخم های کم تا زیاد ارائه ترکیبی با فوم و آلژینات/CMC برای افزایش جذب همچنین به صورت خمیری	بعضی ممکن است باعث تغییر رنگ شوند. حساسیت شناخته شده اگر اینطور نیست بعد از 2 هفته قطع کنید. بهبود و ارزیابی مجدد
فیلم پلی اورتان	کنترل رطوبت سد باکتریایی قابل تنفس و شفاف است (می توانید زخم را ببینید)	پانسمان اولیه روی زخم های سطحی با تراوش کم پانسمان ثانویه روی آلژینات یا هیدروژل برای آبرسانی مجدد بستر زخم	در بیماران با پوست ظریف و شکننده/ کسانی که پوست اطراف زخم آسیب دیده دارند. برای زخم هایی که ترشحات متوسط تا زیاد دارند استفاده نکنید
سایر پانسمان های پیشرفته تر (مثل کلاژن و محصولات بافتهای زیستی) ممکن است برای زخم هایی که به سختی بهبود پیدا می کنند در نظر گرفته شوند.

فاکتورهای انتخاب پانسمان زخم پای دیابتی مناسب

محل زخم
وسعت (اندازه عمق زخم)
مقدار و نوع ترشحات زخم
نوع بافت غالب زخم
وضعیت پوست اطراف زخم
سازگاری با سایر روش های درمانی (مثل گچ گیری)
بار زیستی زخم و خطر عفونت
اجتناب از درد و آسیب دیدگی موقع تعویض پانسمان
کیفیت زندگی و سلامتی بیمار

وضعیت پای دیابتی به سرعت تغییر می کند مخصوصاً اگر عفونت به درستی درمان نشده باشد نیاز به بررسی و ارزیابی منظم دارد. به این معنی که پانسمان هایی که بیش از 5 روز بر روی زخم ها قرار گرفته اند، معمولا برای کنترل DFU مناسب نیستند.

نحوه استفاده از پانسمان زخم بستر

از پیچیدن باند دور انگشتان‌پا خودداری کنید چون موجب بند آمدن رگ می شود (در عوض یک لایه گاز روی انگشتان پا قرار دهید و با باند از قسمت بالای متاتارس به نقطه مناسبی روی پا ببندید)
از تکنیک های صحیح (مثل چین و چروک نداشتن و بیش از حد باند نبستن) پیروی کنید و هنگام پانسمان مراقب نواحی که تحمل وزن بدن را برعهده دارند باشید.
از بستن نوار چسب های محکم روی پوست های حساس و ظریف خودداری کنید.
از بستن محکم باند روی انگشت پنجم و بالای متاتارس پنجم خودداری کنید (باند را برش دهید).
حتماً قسمت های مرده زخم را حذف کنید (مثلا از پانسمانی استفاده کنید که با نواحی که زخم بستر ایجاد می شود مطابقت داشته باشد).
به خاطر داشته باشید که پوشش پا باید با پانسمان مطابقت داشته باشد.

بررسی زخم پای دیابتی پانسمان شده

بررسی منظم زخم بیمار و پانسمان آن بسیار ضروری است برای زخم هایی که ترشح زیادی دارند یا عفونت کرده اند حتماً باید متخصص مراقبت های بهداشتی زخم را معاینه کند و پانسمان آن هر روز تعویض شود. پس از آن هر دو یا سه روز یکبار که وضعیت عفونت تثبیت شد نیاز به نوع متفاوتی از پانسمان است که مطابق با تغییرات و وضعیت زخم باشد.

مدیریت درد بیمار در هنگام تعویض پانسمان

اکنون این مورد پذیرفته شده است که اکثر بیماران حتی کسانی که نوروپاتی یا ایسکمی عصبی دارند به علت زخم یا عمل جراحی احساس درد داشته باشند. خیلی مهم است که استراتژی هایی برای جلوگیری از آسیب دیدگی و به حداقل رساندن درد زخم هنگام تعویض پانسمان به کار رود. این مورد شامل استفاده از پانسمان های سیلیکونی نرم و اجتناب از دستکاری بیهوده زخم می باشد. به خاطر داشته باشید که بیمارانی که احساس درد محافظتی خود را از دست داده‌اند در معرض خطر بیشتری هنگام تعویض پانسمان هستند.

تا جای ممکن از پانسمان های غیر چسبناک یا با چسبندگی کم استفاده کنید اگر پانسمان روکش شده یا برداشتن آن سخت است بسیار مهم است که پانسمان را با محلول سالین با محلول شستشوی زخم خیس کنید. هنگام تعویض پانسمان پوست اطراف آن را چک کنید و به دنبال نشانه هایی از آسیب دیدگی و عفونت باشید.

سوالات متداول

آیا زخم پای دیابتی باید پوشانده شود؟

همانطور که می دانیم اگر روی زخم پوشانده شود و مرطوب نگه داشته شود، زخم ها سریعتر خوب می شوند و خطر عفونت کاهش پیدا می‌کند.

چه نوع پانسمانی برای زخم پای دیابتی مناسب است؟

معمولاً پانسمان هایی که آغشته به مواد ضد میکروبی اند مفید هستند. گاز ساده روی پوست آسیب دیده خوب است. پانسمان های آلژینات و فوم جذب بالایی برای ترشحات متوسط و زیاد دارند. برای زخم دیابتی با بافت در حال مرگ هیدروژل ها یا پانسمان های کلاژن دار و نقره موثرترین نوع هستند.

چند وقت یک بار باید پانسمان روی زخم باز پای دیابتی را تعویض کنم؟

باند را هر روز عوض کنید یا اگر کثیف یا خیس شده است زودتر عوض کنید تا زخم تمیز و خشک بماند.

آیا بتادین برای زخم پای دیابتی خوب است؟

استفاده از بتادین باقدرت کامل، پراکسید، چرخاب و خیساندن توصیه نمی شود. چون ممکن است منجر به عوارضی جانبی بیشتری شود.

زخم پای دیابتی را چگونه باید تمیز کرد؟

تمیز کردن ناحیه آسیب دیده با صابون به صورت روزانه انجام می شود پس از شست و شو ناحیه را به طور کامل خشک کنید و از پانسمان های تجویز شده توسط پزشک استفاده کنید.