عفونت زخم، زمانی ایجاد می شود که میکروب هایی مانند باکتری در درون بافت آسیب دیده زخم رشد می‌کنند. نشانه های بروز عفونت عبارتند از افزایش درد، تورم و قرمزی؛ عفونت های جدی تر منجر به بروز حالت تهوع، تب یا لرز می‌شوند. فرد می تواند با کمک درمان های خانگی، عفونت های خفیف را درمان کند، با این حال وقتی عفونت زخم شکل جدی تری به خود بگیرد، باید به دنبال مراقبت‌های پزشکی فوری باشد.
زخم عفونی چیست؟ چه زمانی زخم عفونت میکند؟
زخم عفونی یک نقص موضعی یا کنده شدن پوست یا مشکل در بافت نرم زیر پوست است که در آن موجودات زنده عامل بروز بیماری به بافت زنده اطراف زخم حمله می کنند. عفونت زخم باعث فعال شدن سیستم ایمنی بدن و ایجاد التهاب و اسیب دیدگی بافت و هم چنین کند شدن فرایند درمان زخم خواهد شد. پوست اولین لایه دفاعی بدن است که به کمک اسیدهای تولید شده توسط غدد چربی زیر پوست، اقدام به محافظت از بدن می نماید. این لایه اسیدی مانعی است که وظیفه تنظیم تهیه pH پوست را بر عهده دارد و از ورود عوامل ایجاد بیماری به بدن جلوگیری می کند، و در عین حال محل تجمع میکروارگانیزم هایی به نام نرمال فلورا است. وقتی پوست باز شود یا سیستم ایمنی بدن با اشکال مواجه شود، میکروارگانیسم هایی که بر روی پوست جمع شده‌اند یا وارد زخمی شدند، می توانند باعث بروز عفونت شوند. این میکروارگانیسم ها بسته به مقدار انباشت بر روی پوست و همچنین عمق و موقعیت زخم می‌توانند باعث بروز عفونت در زخم شوند.
دلیل عفونت زخم چیست؟
اکثر موارد زخم های عفونی در نتیجه باکتریهای روی پوست یا بخش های دیگر بدن که در تماس با محیط خارجی قرار دارند، ایجاد می شوند. باکتری های رو پوست (نرمال فلورا) در صورت سالم بودن پوست خطری برای بیمار ایجاد نمی کند با این حال در صورت بروز زخم، لایه محافظتی بدن بیمار مختل شده و این باکتری ها امکان تجمع در ناحیه آسیب دیده را پیدا می کنند. این موضوع با ایجاد التهاب، منجر به آسیب بیشتر بافت و طولانی شدن روند درمان میشود. شایع ترین باکتری های عامل عفونت زخم استافیلوکوکوس ارئوس و گروههای دیگر استافیلوکوکی هستند. آلودگی‌های بخش های دیگر بدن هم می‌توانند منجر به بروز عفونت زخم شوند؛ روش های نامناسب پانسمان زخم و شرایط غیر بهداشتی زخم، احتمال عفونت آن را افزایش می‌دهد.
نشانه های عفونت زخم
با مراقبت مناسب می توان اکثر زخم های کوچک را به تدریج درمان کرد؛ اگر زخم عفونت کند، به جای آنکه بهتر شود، بدتر می شود؛ اصولاً هر گونه درد، قرمزی و تورم نشانه افزایش شدت زخم خواهد بود. عفونت زخم می تواند منجر به موارد دیگری مانند موارد زیر شود:
- گرمی پوست اطراف زخم
- ترشحات زرد یا سبز از زخم
- بوی نامطبوع زخم
- رده های قرمز رنگی که پوست اطراف زخم را می پوشاند
- تب و لرز
- سوزش و درد
- حالت تهوع
- استفراغ
فاکتورهای خطرزای عفونت زخم
وقتی باکتری وارد زخم (برش خراش یا هر گونه باز شدگی در پوست) شود در آنجا شروع به رشد و چند برابر شدن میکند؛ باکتری های وارد شده به زخم ممکن است از پوست اطراف زخم یا از یک منبع خارجی، یا عامل ایجاد رخم به درون زخم وارد شده باشد؛ برای کاهش خطر بروز عفونت لازم است زخم را به خوبی تمیز و از آن مراقبت کنید. خطر بروز عفونت زخم در موارد زیر بالاتر خواهد بود:
- زخم، بزرگ، عمیق و دارای لبه های ناهموار باشد
- آلودگی و ذرات خارجی وارد زخم شده باشد
- دلیل ایجاد زخم گاز گرفتگی یک حیوان یا فرد دیگری باشد
- عامل ایجاد زخم دربردارنده آلودگی یا زنگ زدگی باشد
مشکلات پزشکی یا فاکتورهای محیطی به خصوص می تواند احتمال بروز عفونت را افزایش دهد که از آن جمله عبارتند از:
- دیابت
- گردش ضعیف جریان خون
- ضعف سیستم ایمنی بدن در افراد مبتلا به ایدز یا کسانی که در حال مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی هستند
- ضعف حرکتی: برای مثال افرادی که اکثر زمانشان را در رختخواب می گذرانند
- بالا رفتن سن: سالمندان در خطر ابتلای بیشتری به عفونت قرار دارند
- کمبود ویتامین و مواد مغذی
زخمهای محل برش ایجاد شده در فرایند جراحی در موارد نادر ممکن است به عفونت منتهی شود.
چه زمان به پزشک مراجعه کنم؟
فرد دارای زخم در صورتی که با گزینه های زیر مواجه شود باید به دنبال مراقبت های پزشکی باشد:
- عمق و مساحت زخم زیاد باشد
- لبه های زخم به هم نرسد
- فرد با نشانه های عفونت مانند تب، افزایش درد یا قرمزی و ترشحات زخم همراه شود
- پاکسازی مناسب و برداشتن آلودگی‌های درون زخم ممکن نباشد
- عامل ایجاد زخم، گاز گرفتگی یا آسیبی باشد که آلودگی یا زنگ زدگیرا به زخم منتقل کرده باشد.
اگر ترشح زخم با خون همراه بود و یا با اعمال فشار نتوانید خونریزی زخم را متوقف کنید، بهتر است به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید.
تشخیص عفونت زخم چگونه است؟
متخصص مراقبت های پزشکی از شما سوالاتی درباره سابقه پزشکی تان خواهد پرسید و شما را معاینه خواهد نمود. او همچنین در رابطه با نحوه ایجاد زخم نیز از شما خواهد پرسید و شاید از شما بخواهد که آزمایشات زیر را انجام دهید:
- آزمایش خون به منظور بررسی وجود عفونت در خون
- تصاویر اشعه ایکس یا سی تی اسکن برای دیدن وجود عفونت در بافت های عمیق یا وجود عامل خارجی در زخم. ممکن است برای کمک به نمایش بهتر مولفه های مختلف، به شما ماده رنگی تزریق شود. اگر بدنتان به ماده رنگی واکنش آلرژیک دارد یا قبلاً داشته است، آن را با پزشکتان در میان بگذارید.
- کشت زخم فرایندی است که در آن نمونه ای از مایع یا بافت زخم گرفته میشود و برای بررسی وجود میکروب یا عامل عفونت به آزمایشگاه ارسال می شود
درمان زخم عفونی
روند درمانی زخم، به شدت آن، موقعیت آن و اینکه عفونی شده یا خیر بستگی خواهد داشت. این موضوع همچنین ممکن است به وضعیت سلامتی و مدت زمانی که زخم در بدن وجود داشته بستگی داشته باشد. پزشکان معمولاً برای عفونت زخم، آنتی بیوتیک تجویز می کنند؛ ممکن است برای حذف بافت های عفونی و مرده لازم و ضروری باشد که پاکسازی عمیق زخم که به آن دبریدمان هم گفته می شود، انجام شود. مراقبت مناسب از زخم نیز برای درمان عفونت زخم، یک ضرورت محسوب میشود.
پانسمان و مراقبت از زخم
فاکتور اصلی در عفونت زخم که باید به آن توجه شود، مراقبت مناسب از زخم است. رطوبت (و نه خیسی) برای عملکرد مناسب سلول های عامل درمان زخم ضروری است. توصیه میشود که به منظور حداقل سازی خطر بروز عفونت بیشتر، پانسمان زخم به صورت روزانه تعویض شود و اقدامات مناسب مانند شستن دست قبل از تعویض پانسمان و استریل کردن تجهیزات در طول پانسمان زخم، جدی گرفته شود. پانسمان های حاوی نقره باید تنها زمانی استفاده شوند که نشانه هایی از بروز عفونت وجود داشته باشد .
دارو
استفاده از آنتی بیوتیک، چه به صورت مالیدن بر روی زخم یا خوردن باید تنها تحت نظر پزشک انجام شود. در موارد بروز عفونت شدید، میتوان از آنتی بیوتیک های درون وریدی برای مبارزه با عفونت خونی شدید استفاده کرد. پزشکان معمولاً از تجویز آنتی بیوتیک برای عفونت زخم استفاده می‌کنند که از جمله آنها عبارتند از:
- آموکسی‌سیلین کلاوولانات
- سفالکسین
- کلیندامایسین
- دیکلوکساسیلین
- داکسی سایکلین
- تریمتوپریم سولفامتوکسازول
اکسیژن درمانی پرفشار
HBO یا اکسیژن تراپی پرفشار برای رساندن اکسیژن بیشتر به بافت و کمک به درمان زخم انجام میشود؛ اکسیژن رسانی با فشار به بافت زخم و اطراف آن، در حالت نشسته و زمانیکه پا در یک محفظه فشار قرار دارد، انجام می شود.
جراحی
انجام جراحی در موارد شدیدی که نیاز به پاکسازی زخم و از بین بردن عفونت یا بافت مرده باشد، ضروری است. همچنین در این فرآیند میتوان عوامل خارجی موجود در زخم را نیز پاکسازی نمود.
مشکلات عفونت زخم
اگر بیمار درمان های مناسب برای عفونت زخم را دریافت نکند، ممکن است با انتشار عفونت به بخش های دیگر بدن مواجه شود که این مشکل می‌تواند مشکلات جدی تری را به همراه بیاورد:
- سلولیت که یک عفونت در لایه ها و بافت های عمیق پوست است و منجر به تورم، قرمزی یا درد این ناحیه خواهد شد؛ از نشانه‌های دیگر آن میتوان به تب و سرگیجه و حالت تهوع اشاره کرد.
- عفونت استخوان یا استئومیلیت که عفونت باکتریایی استخوان است و نشانه های آن عبارتند از از درد، قرمزی و تورم اطراف ناحیه عفونی، خستگی و تب
- سپسیس که یک واکنش شدید از سمت سیستم ایمنی بدن است و زمانی که عفونت وارد جریان خون می شود، رخ خواهد داد. این عفونت می‌تواند ناتوانی چند اندام داخلی بدن را به همراه بیاورد و یک مشکل خطرزا برای زندگی بیمار باشد
- بافت مردگی فاشیاتیس که در موارد نادر و در اثر انتشار عفونت به بافتی به نام نوار فاشیا رخ می دهد که در عمق پوست قرار دارد. نکروز فاشیاتیس حالتی است که نیازمند اقدام پزشکی فوری خواهد بود؛ چرا که بیمار در آن با آسیب شدید پوست و دردی مواجه است که در بدن منتشر می شود.
پیشگیری از عفونت زخم
جلوگیری از بروز عفونت در زخم های جراحی
وقتی تحت عمل جراحی قرار می گیرید با دستورالعمل هایی از سمت تیم پزشکی به منظور کمک به پیشگیری از بروز عفونت مواجه خواهید شد. برای کاهش احتمال بروز عفونت، می‌توانید کارهایی انجام دهید که می توان از آن ها به گزینه های زیر اشاره داشت :
- حمام کردن قبل از انجام جراحی و شستن بدن با آب و صابون
- عدم استفاده از تیغ برای تراشیدن ناحیه ای که قرار است تحت جراحی قرار بگیرد؛ استفاده از تیغ امکان بروز عفونت را بالاتر می برد و اگر نیاز به تراشیدن مو برای جراحی باشد، تیم جراحی این کار را انجام خواهد داد.
- در هنگام جراحی، جواهر و لاک ناخن نداشته باشید
- زخم را بپوشانید و ناحیه اطراف آن را تمیز نگه دارید؛ بعد از گذشت دو روز از اکثر جراحی ها می توانید حمام کنید.
- اگر با قرمزی یا درد پوست اطراف زخم مواجه شدید، بلافاصله به پزشکتان مراجعه کنید.
پیشگیری از بروز عفونت ناشی از صدمات
نکاتی برای جلوگیری از عفونت زخم هایی که در اثر صدمات ایجاد شده:
- بلافاصله بعد از ایجاد زخم، آن را و پوست اطرافش را تمیز کنید؛ از آب جوشیده خنک یا آب آشامیدنی برای این منظور استفاده کنید.
- اگر فکر می کنید عوامل خارجی در زخم باقی مانده، به منظور اجرای پاکسازی مناسب به یک متخصص زخم یا یک مرکز درمانی مراجعه کنید
- اگر زخمتان خیلی عمیق بود یا لبه های آن فاصله زیادی از هم داشت و نتوانستید خونریزی آن را بند بیاورید، باید به یک بیمارستان مراجعه کنید، چرا ممکن است به بخیه نیاز باشد.
- برای دور کردن میکروب از محل زخم از ماده های ضدعفونی کننده در اطراف زخم استفاده کنید
- برای محافظت از زخم در مقابل میکروب از پانسمان تمیز بر روی آن استفاده کنید؛ از گاز استریل یا موادی که ممکن است به زخم بچسبند استفاده نکنید.
- احتمال بروز عفونت در محل زخم گاز گرفتگی ها بالا است و اگر نشانه های اولیه عفونت را داشتید نظر پزشک در این رابطه را بخواهید
- مصرف آنتی بیوتیک در صورتیکه محل آسیب دیدگی بزرگ باشد یا با چند زخم ناشی از گازگرفتگی مواجه بودید ، خالی از لطف نیست؛ در این حالت به جای آنکه منتظر بروز نشانه‌های عفونت باشید بلافاصله نظر یک پزشک را بخواهید.
- به دقت مراقب زخم تان باشید و در صورت شکل گیری عفونت، به دنبال مراقبت‌های پزشکی فوری باشید.
- در صورت نیاز باید تزریق واکسن کزاز را در دستور کار قرار دهید
سوالات متداول
چه زمانی عفونت زخم به حالت اورژانسی در می آید؟
اگر زخمتان با عفونت، درد، سوزش، تورم، قرمزی، ترشح یا تب همراه شد باید بلافاصله به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید. ممکن است با نشانه های سپسیس مانند سرگیجه، تنگی نفس، ضربان قلب بالا، تب و لرز، درد شدید یا تعرق شدید نیز مواجه شوید.
آیا زخم عفونی می تواند به خودی خود درمان شود؟
اگر عفونت زخم اندک باشد، مانند عفونت فولیکول مو، خراش یا یک برش کوچک، می توانید انتظار داشته باشید که با گذشت زمان این عفونت از بین برود. زخم در موارد شدید عفونت به مراقبت پزشکی نیاز دارد و باید به منظور پیشگیری از آسیب های بیشتر به بدن تحت درمان فوری قرار بگیرد.
چطور باید بفهمیم که زخم عفونی شده؟
وقتی زخم شروع به خشک شدن میکند، لایه بیرون آن نیز به حالت پینه درمی آید؛ اگر پینه تشکیل شده روی زخم به رنگ زرد باشد و یا جوش هایی در نزدیکی زخم ایجاد شود، می‌تواند نشانه هایی از سپتیک باشد. زخم هایی که ظاهری شبیه به تاول دارند نیز می تواند نشانی از سپتیک باشد.
دوره تعویض پانسمان زخم عفونی چقدر است؟
به دلایل بهداشتی باید پانسمان زخم را به صورت روزانه تغییر داد؛ اگر از مواد پیشرفته و به خصوصی در پانسمان استفاده میکنید که می تواند رطوبت و شرایط لازم برای بهبود زخم را تامین نماید، می‌توانید هر ۲ تا ۳ روز این کار را انجام دهید تا فرآیند درمان زخم را مختل نکنید.
آیا میتوانم از آنتی بیوتیک برای درمان عفونت زخم استفاده کنم؟
زخمهای عفونی خفیف را می توان با مواد موضعی تحت درمان قرار داد، در حالیکه برای عفونتهای متوسط و شدید عمقی باید از آنتی بیوتیک های خوراکی استفاده کرد. اکثر عفونت های شدید در بیماران پرخطر می تواند نیاز به مصرف آنتی بیوتیک های تزریقی را به همراه بیاورد.
آیا مصرف پماد آنتی بیوتیک برای زخم مفید است؟
پمادهای آنتی بیوتیک مانند نئوسپورین، با رفع عفونت تمیز و مرطوب نگه داشتن زخم به درمان آن کمک میکند.
